W grudniu 2019 roku ukazał się Raport OECD Skills Strategy Poland[1]. Jest to już czternaste opracowanie tego typu. Powstały już raporty tego rodzaju dla Austrii, Flanders (Belgia), Włoch, Korei, Łotwy, Meksyku, Holandii, Norwegii, Peru, Portugalii, Słowacji, Słowenii, Hiszpanii[2]. W każdym z nich czytelnik znajdzie obszerną diagnozę stanu funkcjonowania mechanizmów kształtowania i wykorzystywania umiejętności przez mieszkańców danego kraju oraz rekomendacje dla władz krajowych, w jaki sposób można wesprzeć procesy kształtowania i wykorzystania umiejętności.

Co ważne, z perspektywy OECD kluczowe jest wskazanie na deficyty i szanse rozwoju kształtowania i wykorzystania umiejętności dorosłej części populacji. Na stronach OECD, na których opublikowano raport dla Polski wyłuszczono trzy główne idee:

• Wspieranie bardziej elastycznego systemu edukacji i atrakcyjnych możliwości uczenia się dla dorosłych może zapewnić Polsce rozwój umiejętności potrzebnych w przyszłości.
• Polscy pracodawcy mogą lepiej wykorzystywać umiejętności pracowników poprzez przyjęcie bardziej wydajnych praktyk pracy.
• Około 60% dorosłych Polaków deklaruje, że nie uczestniczy i nie chce uczestniczyć w kształceniu lub szkoleniu dorosłych.

W tych trzech lakonicznych punktach zawarte są filary międzynarodowej polityki społeczno-gospodarczej – wskazanie na znaczenie edukacji, zwłaszcza edukacji dorosłych dla kształtowania umiejętności koniecznych do funkcjonowania nie tylko w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych, ale przede wszystkim w przyszłości; ważne jest adekwatne wykorzystywanie potencjału umiejętności w miejscu pracy; konieczne jest przekonanie dorosłej populacji, że edukacja daje szanse i powinna stać się celem inwestycji indywidualnych. Rzecz jasna, to wszystko powinno być też przedmiotem zainteresowania rządów, które powinny traktować rozwój i wykorzystanie umiejętności na każdym etapie życia, jako cel strategicznego oddziaływania. W przypadku Polski znalazło to swój wyraz w wymogach Komisji Europejskiej, która aktywnie wspiera tworzenie Skills Strategies dla poszczególnych krajów.

Odpowiedzią na tak zdefiniowane oczekiwania (między innymi) jest Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030. Pierwsza część Strategii, określająca priorytety i kierunki działań strategicznych w obszarach edukacji formalnej, pozaformalnej i warunków dla uczenia się nieformalnego została przyjęta przez Radę Ministrów w styczniu 2019. Część druga, zawierająca uszczegółowione obszary działania strategicznego została uchwalona przez Radę Ministrów w grudniu 2020.

 

Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030 – polityka publiczna

Jako główny dokument strategiczny wyznaczający kierunki interwencji państwa w zakresie rozwoju umiejętności ZSU 2030 określa ramy strategiczne polityki na rzecz rozwoju umiejętności oraz jest podstawą określenia planów zagospodarowania funduszy krajowych i europejskich na rzecz rozwoju umiejętności.

Głównym celem strategicznym ZSU 2030 jest stworzenie możliwości i warunków do rozwoju i doskonalenia umiejętności niezbędnych do:

• wzmocnienia kapitału społecznego,
• włączenia społecznego,
• wzrostu gospodarczego,
• osiągnięcia wysokiej jakości życia.

Oczywiście strategia umiejętności nie jest jedynym narzędziem warunkującym realizację tak zarysowanych celów horyzontalnych, ale ma sprzyjać wsparciu rozwoju gospodarczego i społecznego przez odpowiednie stymulowanie mechanizmów rozwoju umiejętności i wykorzystywania ich w miejscu pracy. Znalazło to wyraz w liście celów szczegółówych Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030:

• Stworzenie SPÓJNEJ POLITYKI na rzecz kształtowania i rozwijania umiejętności,
• SKOORDYNOWANIE DZIAŁAŃ zaangażowanych stron na rzecz umiejętności,
• Zwiększenie AKTYWNOŚCI EDUKACYJNEJ I ZAWODOWEJ we wszystkich grupach społecznych, zwłaszcza narażonych na WYKLUCZENIE,
• Wzmocnienie świadomości na temat ZNACZENIA UMIEJĘTNOŚCI dla osiągania korzyści indywidualnych, gospodarczych i społecznych,
• Zapewnienie równego dostępu do informacji o POPYCIE I PODAŻY na umiejętności, doradztwa zawodowego oraz ofert szkoleniowych.

W wyniku prac nad dokumentem określono sześć priorytetów:

• Podnoszenie poziomu umiejętności kluczowych u dzieci, młodzieży i osób dorosłych,
• Rozwijanie i upowszechnianie kultury uczenia się nastawionej na aktywny i ciągły rozwój umiejętności,
• Zwiększanie udziału pracodawców w rozwoju i lepszym wykorzystaniu umiejętności,
• Wypracowanie skutecznych i trwałych mechanizmów współpracy i koordynacji międzyresortowej oraz międzysektorowej w zakresie rozwoju umiejętności,
• Zbudowanie efektywnego systemu diagnozowania i informowania o obecnym stanie i zapotrzebowaniu na umiejętności,
• Wyrównywanie szans w dostępie do rozwoju i możliwości wykorzystania umiejętności.

Zostały one następnie uszczegółowione w ZSU-część szczegółowa. Określono osiem obszarów oddziaływania, w każdym z nich wskazano kluczowe tematy działań a następnie określono szczegółowe kierunki interwencji (patrz grafika 1).

Transkrypcja do grafiki: ZSU 2030 (PDF; 744 KB)

Grafika w wysokiej rozdzielczości jest udostępniona w plikach do pobrania znajdujących się na końcu artykułu.

 

Znaczenie Zintegrowanej Strategii Umiejętności dla polityki edukacyjnej

Układ obszarów działania ZSU 2030 ukazuje logikę polityki umiejętności jako wykraczającej poza wąskie myślenie o edukacji w kategoriach instytucji formalnych (szkół i uczelni) czy korzystania z rynku szkoleń. Strategia nie jest napisana „etapowo” – w klasycznym układzie od przedszkola do kształcenia ustawicznego, ale pokazuje w sposób holistyczny i systemowy obszary działań, w których działają instytucje o różnym charakterze. Przez to ZSU 2030 wyznacza pola szczególnie istotne z punktu widzenia rozwijania i wykorzystywania umiejętności przez obywateli stanowiąc jednolity układ odniesienia dla regionalnych i lokalnych strategii edukacyjnych. Jednocześnie idee zawarte w ZSU 2030 i obszary oddziaływania strategicznego wykraczają poza podziały resortowe i sektorowe. Jest to też potencjał urealnienia współpracy podmiotów na różnym poziomie systemu zarządzania państwem – kraj, region, struktury lokalne.

Zarówno cele jak i kierunki interwencji wskazane w ZSU 2030 część ogólna i część szczegółowa wpisują się w logikę rekomendacji zawartych w takich dokumentach jak: Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), Raport Strategia Umiejętności OECD: Polska, zintegrowane strategie horyzontalne, Perspektywa uczenia się przez całe życie, Sprawozdanie krajowe Polska 2018 r. Europejski semestr 2018 r., Zalecenia Rady w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, New Skills Agenda for Europe.

Z tej perspektywy kluczowe jest stworzenie mechanizmów przygotowania obywateli do funkcjonowania na stale zmieniającym się rynku pracy, uwarunkowanym dynamicznym rozwojem technologicznym, rozwojem przemysłu 4.0, cyfryzacji, automatyzacji i wzrostu znaczenia wykorzystania sztucznej inteligencji we wszystkich dziedzinach życia. Ważne jest przy tym, że ZSU wskazuje tu na konieczność koordynacji już istniejących instrumentów polityki publicznej w celu osiągnięcia efektu synergii efektów działania rozproszonych instytucjonalnych rozwiązań.

ZSU 2030 wyznacza nową logikę polityki publicznej definiowanej jako stwarzanie ram strukturalnych dla działania instytucji i poszczególnych osób w celu rozwoju i wykorzystania umiejętności obywateli. Jest to bez wątpienia dokument o przełomowym znaczeniu, wskazując politykę edukacyjną, jako politykę ponadsektorową i ponad-resortową. Zarysowany obszar interwencji jest bardzo rozległy, kompleksowy i holistyczny. Jest to walor tej strategii, ponieważ odnosi się do całego pola edukacji definiowanej jako mechanizmy warunkujące procesy uczenia się, poprzez które jednostki nabywają różnorodne umiejętności. Jednocześnie wskazane właśnie cechy stanowią wyzwanie na poziomie wdrażania ZSU 2030. Kluczowe z tego punktu widzenia są zapisy z ZSU 2030 część szczegółowa:

„Efektywne wspieranie rozwoju umiejętności obywateli na wszystkich etapach życia wymaga wypracowania nowych metod i narzędzi służących rozwijaniu umiejętności oraz wspierania istniejących i tworzenia nowych rozwiązań organizacyjnych zapewniających koordynację i współpracę instytucji zaangażowanych w działania na rzecz rozwoju umiejętności. Instytucjami tymi są zarówno instytucje związane z kształceniem i szkoleniem (instytucje edukacji formalnej i pozaformalnej), jak też funkcjonujące w innych obszarach systemu społecznego – instytucje rynku pracy, pomocy społecznej, kultury i organizacji czasu wolnego. Skuteczne działanie tych instytucji i organizacji wymaga także wsparcia rozwoju kadry odpowiedzialnej za zarządzanie oraz kadry prowadzącej bezpośrednią pracę edukacyjną z obywatelami”.

Słowa kluczowe w tym kontekście to „współpraca” i „koordynacja”. Wskazany obszar interwencji jest przedmiotem działania różnorodnych instytucji na różnym poziomie organizacji państwa. Przenikają się tu zakresy odpowiedzialności przedmiotowej – instytucje oświatowe, rynku pracy, pomocy społecznej, kultury, czasu wolnego itp. Mamy tu też do czynienia z przenikaniem się zakresów odpowiedzialności poszczególnych poziomów organizacji administracji publicznej – centralny, wojewódzki, powiatowy i gminny. Jakkolwiek wydaje się naturalne i oczywiste, że te instytucje na różnym poziomie organizacji państwowej współpracują ze sobą, jednak codzienna praktyka ich działania jest wyznaczona przede wszystkim specyficzną logiką instytucjonalną i rutyną personelu, który realizuje wąsko zdefiniowane zadania. Każda z osobna działa zgodnie z wytyczonymi zadaniami w ramach hierarchii zależności formalnych. Zadaniem wskazanym w ZSU 2030 jest zbudowanie mechanizmów efektywnej koordynacji tych działań tak, by podnieść efektywność systemową i uzyskać efekt synergii działań poszczególnych instytucji wskazanych jako działające w polu rozwoju i wykorzystania umiejętności.

 

Autor: dr hab. Piotr Mikiewicz, prof. DSW

---

Pliki do pobrania:

ZSU 2030.png