Bezrobocie per se jest zjawiskiem złożonym, uwarunkowanym różnymi czynnikami o charakterze zarówno indywidualnym jak i środowiskowym (Kirenko, Duda 2018: 14). Jednym z czynników decydujących o możliwości powrotu do aktywności zawodowej po utracie zatrudnienia jest czas pozostawania poza rynkiem pracy. Zależność w tym zakresie przedstawia się następująco: im dłuższy okres bezrobocia tym większe trudności w powrocie na rynek pracy. Okres pandemicznego odrmożenia gospodarki skutkuje zdominowaniem społeczno-medialnego dyskursu informacjami o poprawie sytuacji, powracaniu do normalności oraz stopniowo malejącego bezrobocia. Uwadze umyka jednak istotne z perspektywy rynku pracy zjawisko rosnącej liczby osób długotrwale bezrobotnych.

 

Czym charakteryzuje się długotrwałe bezrobocie?

W przypadku osób długotrwale bezrobotnych najistotniejszym problemem jest postępująca dewaluacja kompetencji i kwalifikacji oraz dezaktualizacja wiedzy. Trudności te powodują, że „wartość” takiego pracownika na rynku maleje, a pracodawcy są zainteresowani zatrudnianiem np. osób młodych, które są na bieżąco z nowinkami technologicznymi. Potwierdzają to wyniki badania osób bezrobotnych w wieku 18-60 lat przeprowadzone przez Annę Turczak (2016) – im młodsza osoba poszukuje pracy, tym krótszy czas jej poszukiwania (do 6 miesięcy), zaś im starsza – tym ten czas dłuższy (ponad 2 lata). O sytuacji młodych na wojewódzkim rynku pracy przeczytasz w naszym artykule „Przyczyny bezrobocia wśród młodzieży i analiza sytuacji osób młodych na rynku pracy województwa pomorskiego”.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt. 5 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy(Dz.U. z 2020 r. poz.1409, 2023, 2369, 2400) za osobę długotrwale bezrobotną uznaje się bezrobotnego zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy łącznie przez ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych. Długotrwale bezrobotni, tak jak osoby do 30 r. ż., powyżej 50 r. ż, z niepełnosprawnościami, korzystający ze świadczeń pomocy społecznej czy posiadający co najmniej jedno dziecko, wchodzą w skład grupy osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Istotne jest podkreślenie, że osoba spełniająca więcej niż jeden z powyższych warunków, wykazywana jest w statystyce tylko raz.

 

Mniej bezrobotnych krótkotrwale, więcej długotrwale

Krajowe dane dotyczące czasu pozostawania poza rynkiem pracy są alarmujące – zmniejsza się liczba osób bezrobotnych przez krótki okres (do roku), a rośnie liczba osób pozbawionych pracy przez więcej niż rok, co prezentuje poniższy wykres.

Wykres 1: struktura osób długotrwale bezrobotnyych według czasu pozostawania bez pracy - dane dla Polski za lata 2019-2021

Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MRPiT-01.

Transkrypcja danych do wykresu 1: struktura osób długotrwale bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy – dane dla Polski za lata 2019-2021 (PDF; 468 KB)

 

Porównując dane za marzec 2019-2021 w przypadku grup osób niepracujących do 1 miesiąca, przez 1-3 miesiące oraz 3-6 miesięcy, można zauważyć, że niezalenie od sytuacji pandemicznej ich liczba maleje. Odwrotna tendencja dotyczy bezrobotnych poszukujących pracy przez okres 12-24 miesiące oraz powyżej 24 miesięcy – w obu przypadkach mamy do czynienia ze znacznym wzrostem w okresie marzec 2020-marzec 2021. Jedną z przyczyn rosnącej liczby osób długotrwale bezrobotnych jest związane z pandemią zawieszenie obsługi beneficjentów powiatowych urzędów pracy i realizacji aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. Warto wskazać, że średni czas bezrobocia osób długotrwale poszukujących pracy wydłuża się, a co drugi bezrobotny to bezrobotny długotrwale (Flaszyńska 2019: 37–40).

Innym istotnym faktem, jest wyższa dynamika wzrostu liczby osób długotrwale bezrobotnych niż bezrobotnych ogółem. Tendencja ta jest najbardziej widoczna w województwach:

• lubuskim: w okresie maj 2020-maj 2021 ogólna liczba bezrobotnych spadła o 4%, natomiast liczba osób długotrwale poszukujących pracy wzrosła o 22%,
• opolskim: w analizowanym okresie ogólna liczba bezrobotnych spadła o 4%, natomiast liczba osób długotrwale poszukujących pracy wzrosła o 20%,
• śląskim: w analizowanym okresie ogólna liczba bezrobotnych wzrosła o 10%, a osób długotrwale poszukujących pracy o 36%,
• wielkopolskim: w analizowanym okresie ogólna liczba bezrobotnych wzrosła o 2%, a osób długotrwale poszukujących pracy o 31%.

Szczegółowe dane dla wszystkich województw przedstawia poniższy wykres.

Wykres 2: zmiana liczby osób bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych w okresie 05/2020-05/2021 - według stanu na koniec miesiąca

Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MRPiT-01.

Transkrypcja danych do wykresu 2: zmiana liczby osób bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych w okresie 05/2020-05/2021 – według stanu na koniec miesiąca (PDF; 475 KB)

 

Porównując dane za maj 2020 i 2021 roku należy wskazać, że liczba osób, które długookresowo pozostają poza rynkiem pracy wzrosła w każdym województwie. Sytuacja ta jest odmienna od obserwowanej w tożsamym okresie lat 2019 i 2020 – wówczas jedynie sześć województw odnotowało wzrost – podkarpackie, wielkopolskie, zachodniopomorskie, pomorskie, opolskie oraz świętokrzyskie.

Do dotychczasowych wniosków warto dołożyć kwestię powracania osób do rejestrów powiatowych urzędów pracy. Zgodnie ze statystykami krajowymi, liczba osób zarejestrowanych po raz kolejny w okresie styczeń 2019 – maj 2021 r. zmniejszyła się: w przypadku Polski z 139,3 tys. do 64,6 tys., a w województwie pomorskim z 7,5 tys. do 3,7 tys. Podkreślić należy także, że wskaźnik ten w stosunku do kraju ulega znacznym fluktuacjom, a w Pomorskiem jest względnie stabilny.

 

Długotrwałe bezrobocie w województwie pomorskim

Tendencje obserwowane na poziomie krajowym są charakterystyczne także dla województwa pomorskiego. Przed pandemią sytuacja osób długotrwale bezrobotnych była względnie stabilna, z niewielką tendencją spadkową. Wraz z rosnącą od marca 2020 roku liczbą osób bezrobotnych, rosła także liczba osób długookresowo pozostających bez pracy. Dane w tym zakresie przedstawia poniższy wykres.

Wykres 3: udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w okresie 01/2019 – 05/2021

Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MRPiT-01.

Transkrypcja danych do wykresu 3: udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w okresie 01/2019 – 05/2021 (PDF; 476 KB)

 

W ostatnich miesiącach, mimo, iż liczba osób bezrobotnych maleje, rośnie liczba osób pozostający bez zatrudnienia długotrwale, oraz ich udział w liczbie ogólnej. Zjawisko to jest niepokojące, bowiem świadczy o odpływie z rejestrów osób doświadczających bezrobocia krótkotrwale i problemach w aktywizacji zawodowej długotrwale bezrobotnych.

Analizując dane za okres styczeń 2019- maj 2021 można zauważyć występowanie wahań sezonowych. W okresie letnim ogólna liczba osób bezrobotnych oraz stopa bezrobocia ulegały zmniejszeniu, co wiązało się ze wzrostem udziału osób długotrwale bezrobotnych. Jedną z przyczyn wyjaśniających tę sytuację może być podejmowanie pracy sezonowej. W aktualnym sezonie tendencja jest podobna, jednak znacząca różnica polega na tym, że wzrost liczby osób długotrwale bezrobotnych oraz ich udziału rośnie nieprzerwanie od marca 2020 roku, zaś udział od lipca 2020 roku, a obserwowane we wcześniejszych latach sezonowe zmiany (spadek, ponowny wzrost) od tych okresów nie wystąpiły.

 

Coraz więcej długotrwale bezrobotnych w rejestrach powiatowych urzędów pracy

W ciągu ostatniego roku (maj 2020-maj 2021) liczba osób długotrwale bezrobotnych w wojewóztwie pomorskim wzrosła o 35%, tj. 6,9 tys. (z 19,6 tys. do 26,5 tys.). Wzrost ten odnotowano niemal we wszystkich powiatach województwa pomorskiego, z wyjątkiem powiatu sztumskiego, gdzie ubyło 10%, tj. 43 osoby długotrwale bezrobotne(mimo występowania fluktuacji) i puckiego (3 osoby, 0%).

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja, jeśli weźmiemy pod uwagę udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych. W tym przypadku, w analizowanym okresie wzrost wystąpił we wszystkich powiatach województwa pomorskiego. Szczegółowe dane na ten temat przedstawiono na poniższej mapie.

Mapa: zmiana udziału osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych w okresie maj 2020r. – maj 2021r.

Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MRPiT-01.

Transkrypcja danych do mapy: Zmiana udziału osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych w okresie maj 2020r. – maj 2021r. (PDF; 550 KB)

 

Na poziomie województwa przyrost udziału osiągnął wartość 8,7 p. proc (przyrost o 6882 osoby, tj. 35%), zaś w poszczególnych powiatach waha się między 4,4 p. proc. (powiat gdański; przyrost o 354 osoby tj. 42%) a 16,3 p. proc. (m. Słupsk; przyrost o 528 osób, tj. 130%).

Inną przyczyną rosnącego odsetka osób długotrwale bezrobotnych w województwie pomorskim jest fakt, że wśród osób rejestrujących się w powiatowych urzędach pracy (napływ) coraz większy odsetek stanowią osoby długotrwale bezrobotne, które rejestrują się po raz kolejny[1]. Zmiany te prezentuje poniższy wykres.

Wykres 4: udział napływu osób długotrwale bezrobotnych rejestrujących się po raz kolejny w ogólnym napływie bezrobotnych – woj. pomorskie

Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MRPiT-01.

Transkrypcja danych do wykresu 4: Udział napływu osób długotrwale bezrobotnych rejestrujących się po raz kolejny w ogólnym napływie bezrobotnych – woj. pomorskie (PDF; 546 KB)

W okresie styczeń 2019-maj 2021 udział ten wzrósł o 15,1 p. proc. (z 21,2% do 36,3%), zaś w od maja 2020 r. do maja 2021 r. wartość tego wzrostu wyniosła 13,7 p. proc.

Rosnąca liczba osób długotrwale poszukujących pracy budzi obawy związane z efektywnością podejmowanych działań aktywizacyjnych skierowanej do beneficjentów powiatowych urzędów pracy. Sytuacja ta jest rezultatem trwającej pandemii i zawieszenia realizacji aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, jednak fakt, że długotrwale bezrobotni powracają do urzędów pracy po zakończeniu wybranych form aktywizacji może świadczyć o tym, że pracodawcy nie są jeszcze gotowi na zatrudnianie pracowników, których wdrożenie będzie wymagało czasu i zaangażowania – tak osobowego, jak i finansowego.

Zmiany struktury osób bezrobotnych ze względu na czas pozostawania poza rynkiem pracy potwierdza występowanie znacznych trudności w aktywizacji zawodowej osób długotrwale bezrobotnych. Wśród nich znajdą się również tacy, którzy nie chcą ryzykować podjęcia pracy niepewnej – zamiast podejmować pracę na krótki okres i powracać do urzędu pracy, wolą pozostać w rejestrze i przeczekać do ustabilizowania się sytuacji epidemicznej i gospodarczej.

Czas nieaktywności zawodowej negatywnie oddziałuje na sytuację osób długotrwale bezrobotnych i ich szansę na ponowne włączenie w rynek pracy, a efekty tych oddziaływań widoczne są w statystkach.

 

Bibliografia

Flaszyńska E., (2019), Bezrobocie, bezrobotny, praca socjalna, seria BPS, Warszawa: Difin

Kirenko J., Duda M., (2018), Bezrobocie – jakość życia – uwarunkowaia, Lublin: Wydawnictwo UMCS

Turczak A., (2016), Zależność między wiekiem a czasem pozostawania bez pracy bezrobotnych w Polsce, „Roczniki Ekonomii i Zarządzania”, t. 8, nr 2, s. 207–224

 

Autor.: Mateusz Rutkowski, Wydział Pomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku