Eksperci podkreślają, że w cieniu każdego kryzysu gospodarczego skrywają się problemy osób młodych na rynku pracy. To właśnie oni często w pierwszej kolejności odczuwają skutki pogarszającej się sytuacji gospodarczej i stają się ofiarami bezrobocia, a potem jeszcze przez długi czas borykają się z konsekwencjami wejścia na rynek pracy w niesprzyjających okolicznościach dekoniunktury. Ostatnio taka sytuacja miała miejsce w czasie kryzysu finansowego w 2008 r., a obecnie za przyczyną wystąpienia pandemii koronawirusa. Zawieranie krótkoterminowych umów czy świadczenie pracy dla przedsiębiorców dotkniętych ograniczeniami w prowadzeniu działalności gospodarczej, to tylko część problemów związanych z zatrudnieniem, z jakimi musi zmierzyć się młodzież w dobie kryzysu.

 

I. Przyczyny bezrobocia wśród osób młodych

Wzrost bezrobocia wśród osób młodych jest zjawiskiem obserwowanym w czasie każdego kryzysu ekonomicznego. Występowanie tego zjawiska wśród młodzieży ma kilka zasadniczych przyczyn.

Po pierwsze, słabsze powiązania młodych pracowników z przedsiębiorstwem.

Osoby młode częściej pracują w oparciu o umowy o pracę na czas określony lub umowy na okres próbny, a w związku z tym w przypadku rozwiązania stosunku pracy nie wiąże się to z koniecznością wypłaty jakichkolwiek dodatkowych świadczeń przez pracodawcę. Nawet w sytuacji, gdy młodemu pracownikowi należy się odprawa, to z reguły jest ona niższym świadczeniem co do wartości, aniżeli odprawy należne doświadczonym i długoletnim pracownikom. Krótki staż pracy oznacza z kolei krótszy okres wypowiedzenia, a w konsekwencji szybsze rozstanie pracownika z firmą. Ponadto wiele osób młodych zdobywa pierwsze doświadczenia zawodowe w ramach programów stażowych lub krótkookresowych praktyk zawodowych, a następnie świadczy pracę często w oparciu o umowy cywilnoprawne, a te z reguły są zawarte na krótki okres, w zależności od potrzeb pracodawcy lub dyspozycyjności czasowej pracowników. Dr Jakub Sawulski z Polskiego Instytutu Ekonomicznego, zwraca uwagę, że w Polsce umowy na stałe ma niewielki odsetek pracujących młodych - w grupie wiekowej 15-24 lata ok. 60% pracujących jest zatrudnionych na umowy czasowe.

Po drugie, warto wziąć pod uwagę fakt, że młodzi pracownicy są najczęściej tymi osobami, które są w trakcie zdobywania pierwszych doświadczeń zawodowych.

Krótki staż pracy można utożsamiać z niższym poziomem doświadczenia, z brakiem praktyki zawodowej, a to stawia młode osoby w mniej korzystnym położeniu w porównaniu z doświadczonymi pracownikami w przedsiębiorstwie. Tych ostatnich trudniej jest pozyskać na rynku poprzez rekrutację, a koszty ich zatrudnienia są znacząco wyższe niż pracowników bez doświadczenia. W związku z tym pracodawcy bardziej zabiegają o relacje z doświadczonymi pracownikami niż z pracownikami z krótkim stażem i małą praktyką zawodową, szczególnie na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji i kompetencji. Analiza statystyczna danych z końca marca 2021 r., dotyczących bezrobocia rejestrowanego w województwie pomorskim, potwierdziła, że najliczniejszą grupę osób bezrobotnych wśród młodych do 30. roku życia stanowiły osoby bez stażu (22%) oraz osoby, których staż zawodowy nie przekraczał roku (36,1%). Łącznie obie grupy stanowiły 58,1% wszystkich osób młodych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy naszego regionu. Dla porównania, w marcu 2020 r. odsetek obu grup był o 3,7 pkt. proc. niższy i wynosił 54,4%.

Kolejna ważna kwestia, to fakt, że osoby młode z reguły nie zajmują w przedsiębiorstwach kluczowych stanowisk.

Zazwyczaj osoby te świadczą pracę o charakterze pomocniczym lub uzupełniającym w relacji do stanowisk, na których wykonuje się zadania niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania firmy. Z tego też powodu, jeśli pracodawca jest zmuszony do ograniczania poziomu zatrudnienia (np. z powodów ekonomicznych czy odgórnych obostrzeń ograniczających działalność gospodarczą), łatwiej jest podjąć decyzję o zakończeniu współpracy z osobami, bez których funkcjonowanie podmiotu jest nadal możliwe.

Po czwarte, młode osoby często podejmują zatrudnienie w branżach, które mocniej odczuwają skutki kryzysu ekonomicznego.

W wyniku utrzymującej się sytuacji epidemicznej i wprowadzonych obostrzeń najtrudniejsza sytuacja zaistniała m.in. w gastronomii, turystyce i sporcie, hotelarstwie, sektorze kultury i imprez masowych czy w usługach i sprzedaży w związku z ograniczeniem działalności centrów handlowych. Warto również mieć na uwadze, że z różnych względów tylko wybrane branże spośród wspomnianych wyżej, charakteryzują się obecnie chłonnością pracowników na poziomie sprzed pojawienia się koronawirusa. Część z nich to sektory, do których trudno będzie młodym osobom powrócić w najbliższej przyszłości, bowiem zapotrzebowanie na pracowników jest tam niższe niż przed ogłoszeniem pandemii. Warto w tym miejscu nadmienić, że specyfiką pomorskiego rynku pracy jest znaczny odsetek zatrudnionych w sektorze usług - w 2020 r. na ogólną liczbę 1 024 tys. osób pracujących w województwie pomorskim w wieku 15 lat i więcej, blisko 63% zatrudnionych pracowało w usługach. Niewątpliwie może mieć to wpływ na rosnącą, szybciej niż w innych regionach, liczbę osób młodych, które utraciły pracę we wskazanych branżach należących do sektora usług.

Kolejna sprawa to wygórowane oczekiwania osób młodych co do wynagrodzenia, specyfiki i warunków pracy, rodzaju umowy z pracodawcą, a także rodzaju i charakteru wykonywanych zadań służbowych.

Z badania zrealizowanego w marcu i kwietniu 2020 r. przez PwC, Well.HR i Absolvent Consulting wynikało, że absolwenci szkoły wyższej, bez doświadczenia zawodowego, najczęściej oczekują pierwszego zatrudnienia za wynagrodzeniem na poziomie 4 tys. zł, a 84% badanych liczy na zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę. Okazuje się jednak, że oczekiwania te mają niewielką szansę na spełnienie, bowiem oferowana na rynku praca ma najczęściej charakter ciężkiej pracy fizycznej (np. przy produkcji), zmianowej, a także - co zdecydowanie nie jest po myśli osób młodych – nisko opłacanej. Jest to zazwyczaj oferta pracy nie tylko poniżej oczekiwań finansowych, ale także wymagająca niekiedy mobilności przestrzennej, co wiąże się z wyprowadzką z dużego ośrodka miejskiego do mniejszych miejscowości. To z kolei wpływa w znacznym stopniu na zmianę funkcjonowania młodzieży w kontekście dostępności do rozrywki i kultury, które są ważnym elementem stylu życia młodego pokolenia. Do tego zapotrzebowanie na pracę w wielu branżach (zwłaszcza produkcji) zazwyczaj ma charakter sezonowy i uzależniony jest od poziomu zamówień, a to oznacza brak stabilizacji oraz umowy terminowe. W związku z tym czynniki te wpływają demotywująco na podjęcie decyzji w kwestii przeprowadzki bliżej miejsca zatrudnienia.

Po wtóre, kwestia bycia zmotywowanym do pracy i poszukiwania zatrudnienia.

Problem osób młodych pogłębia fakt, że obecnie wiele firm działa (składa też taką deklarację na przyszłość) w pewnym zakresie przy udziale pracy zdalnej, a zatem pracodawcy będą skłonni zatrudniać te osoby, które mają silną motywację do pracy i umiejętności pozwalające na samodzielne wykonywanie obowiązków. Należy się zatem spodziewać, że w najbliższych miesiącach będziemy obserwować popyt na pracowników dojrzałych, tzw. talenty, kosztem zmniejszającego się popytu na pracowników bez lub z niewielkim doświadczeniem zawodowym.

Pomimo wskazanych trendów dotyczących zatrudniania, z badań Randstad Polska wynika, że młodzież nie odczuwa pogorszenia swojej sytuacji na rynku pracy i z coraz większym optymizmem spogląda w przyszłość i perspektywy zdobycia zatrudnienia – obecnie tylko 9% osób w wieku 18–29 lat dostrzega duże ryzyko utraty pracy, podczas gdy w czasie pierwszego uderzenia pandemii ten odsetek wynosił 28%. Warto również dodać, że ok. 76% początkujących pracowników ocenia, że ma duże szanse na znalezienie tak samo dobrej lub lepszej pracy aniżeli obecna. W kontekście badania zrealizowanego przez Randstad Polska, był to najwyższy wskaźnik optymizmu wśród badanych grup wiekowych. Oby wartość tego wskaźnika była dla osób młodych dobrym prognostykiem na przyszłość.

 

II. Sytuacja osób młodych na rynku pracy województwa pomorskiego

Według stanu na 30 kwietnia 2021 r. w powiatowych urzędach pracy województwa pomorskiego zarejestrowanych jako bezrobotne było ponad 16 tys. osób w wieku do 30. roku życia (stanowiły one 27,6% ogółu bezrobotnych), w tym 7 759 (48%) to osoby w wieku do 25. roku życia (13,3% ogółu bezrobotnych).

Pobierz transkrypcję danych: Liczba osób bezrobotnych w wieku do 30. roku życia w województwie pomorskim w okresie marzec 2020 r. - kwiecień 2021 r. (PDF; 635 KB)

Od początku trwania pandemii (marzec 2020 r.) udział osób młodych do 30. roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych zmniejszał się. W kwietniu 2021 r. osoby do 30 roku życia stanowiły 27,6%, w stosunku do marca 2020 r. odnotowano spadek o 1,3 pkt. proc., natomiast w relacji kwiecień 2021 r. - marzec 2021 r. odnotowano spadek o 0,3 pkt. proc.

Pobierz transkrypcję danych: Udział bezrobotnych poniżej 30. roku życia w ogólnej liczbie osób bezrobotnych (marzec 2020 r.) (PDF; 719 KB)

Pobierz transkrypcję danych: Udział bezrobotnych poniżej 30. roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych (marzec 2021 r.) (PDF; 720 KB)

Od początku wystąpienia sytuacji epidemicznej w regionie, od marca 2020 r., we wszystkich grupach wiekowych odnotowano wzrost liczby osób bezrobotnych. Dane w ujęciu rocznym (03.2021/03.2020) wskazują na przyrost liczby młodych bezrobotnych odpowiednio o 27,4% w grupie wiekowej 18-24 lata i 28,4% w grupie wiekowej 25-34 lata. Z analizy danych wynika, że przyrost liczby bezrobotnych wśród osób młodych był w tym okresie bardziej dynamiczny niż w grupie osób powyżej 55. roku życia, ale z drugiej strony mniejszy niż wśród osób w kategoriach wieku 35-44 lata i 45-54 lata.

Pobierz transkrypcję danych: Liczba osób bezrobotnych w poszczególnych kategoriach wiekowych (marzec 2020/marzec 2021) (PDF; 713 KB)

Pobierz transkrypcję danych: Wzrost liczby osób bezrobotnych w poszczególnych kategoriach wiekowych w % (marzec 2021/marzec 2020) (PDF; 718 KB)

Analizując dane według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, stopa bezrobocia w województwie pomorskim w 2019 r. wynosiła 3,3%, a w 2020 r. spadła jeszcze o 0,1 pkt proc., do poziomu 3,2%. W tym zakresie dane dotyczące bezrobocia w regionie były porównywalne z poziomem wartości wyznaczonych dla kraju, ale przy uwzględnieniu analizy dla całej populacji w wieku 15 lat i więcej. Biorąc pod uwagę wskaźniki dotyczące młodzieży, a konkretnie najmłodszej kategorii wiekowej tj. 15 – 24 lata, to dane prezentowały się zdecydowanie mniej optymistycznie. Otóż, w tej kategorii wiekowej stopa bezrobocia w 2019 r. w kraju wynosiła 9,9%, a w 2020 r. wzrosła do poziomu 10,8%. W przypadku województwa pomorskiego wskaźnik bezrobocia w 2019 r. notował poziom znacznie poniżej wartości dla kraju, tj. 7,3%, ale już w 2020 r. sytuacja w regionie zmieniła się niekorzystnie i przekroczył on wartość krajową osiągając poziom 11,1%. W ciągu roku bezrobocie w ujęciu BAEL, wśród osób w wieku 15-24 lata, wzrosło w województwie pomorskim o 3,8 pkt. proc., podczas gdy na poziomie kraju wzrost ten wyniósł 0,9 pkt. proc. Należy zaznaczyć, że w województwie pomorskim, w porównaniu z innymi regionami kraju, sytuacja osób młodych uległa największemu pogorszeniu.

Pobierz transkrypcję danych: Stopa bezrobocia (ujęcie BAEL) osób w wieku 15-24 lata wg województw (2019 r. i 2020 r.) (PDF; 769 KB)

 

Oprac.: Radosław Więckiewicz, Wydział Pomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku