Badania dotyczące m.in. zapotrzebowania pomorskich pracodawców na kompetencje pracowników oraz niewykorzystanych zasobów pracy to jedne z trzech badań, które w ubiegłym roku zostały przeprowadzone na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku. W tym artykule prezentujemy wybrane wyniki dotyczące aktywności zawodowej osób powyżej 50 roku życia. Raport prezentujący całościowe wyniki badań będzie wkrótce dostępny na naszym portalu.
Powszechnie obserwowany jest spadek aktywności zawodowej po 50 roku życia. Może to wynikać z faktu, że u wielu osób pojawiają się wówczas problemy zdrowotne, a co za tym idzie – także kłopoty z wydajną pracą. Niektórzy nie starają się już o pracę, uważając, że są za starzy czy za słabo wykształceni, często mają też problemy z adaptacją w nowym miejscu i są mniej mobilni. W wyniku pogarszania się stanu zdrowia osoby te przechodzą na rentę, a później na emeryturę. To właśnie alternatywne źródła dochodu wpływają na coraz mniejszą skłonność do pracy osób w wieku przedemerytalnym. Zachęcanie ich do pozostania na rynku pracy, np. przez oferowanie pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb zdrowotnych i wiekowych, mogłoby korzystnie wpłynąć na ogólne zwiększenie zasobów pracy.
Pomimo wielu działań na rzecz aktywizacji zawodowej osób powyżej 50 roku życia, wskaźnik zatrudnienia pozostaje relatywnie niski. Wśród mężczyzn w województwie pomorskim wzrósł w okresie od 2010 do 2016 roku z 42,1% do 44,4%, zaś wśród kobiet z 23,7% do 27,5%. W Polsce wskaźnik ten charakteryzował się zbliżoną tendencją.
Wykres 1. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50 lat lub więcej (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS.
Pobierz transkrypcję danych do wykresu Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50 lat lub więcej (PDF; 473 KB)
Oprócz działań wpływających na aktywizację zawodową osób w wieku okołoemerytalnym, konieczne jest również propagowanie zatrudniania tych osób. Z badania przeprowadzonego wśród pracodawców województwa pomorskiego wynika, że tylko co piąta firma zatrudniała osoby powyżej 50 r.ż. Najczęściej pracowników w wieku 50+ zatrudniano w dużych i średnich przedsiębiorstwach (wykres 2.), jeżeli chodzi o sektor działalności, to najczęściej osoby te pracują w rolnictwie a nieco rzadziej w przemyśle.
Wykres 2. Wielkość firmy a zatrudnienie osób w wieku 50 lat lub więcej w województwie pomorskim (w %)
Źródło: opracowano na podstawie wyników badań ankietowych wśród pomorskich pracodawców
Pobierz transkrypcję danych do wykresu Wielkość firmy a zatrudnienie osób w wieku 50 lat lub więcej w województwie pomorskim (PDF; 549 KB)
Stanowiska, na których są zatrudnione osoby w wieku 50+, z jednej strony muszą oczywiście uwzględniać specyfikę działalności przedsiębiorstwa, z drugiej powinny być dopasowane do umiejętności i możliwości pracowników w tym wieku. W badaniu pojawiło się najwięcej firm, w których pracownicy mający 50 lat lub więcej byli zatrudnieni jako robotnicy wykwalifikowani bądź jako specjaliści. W co czwartej badanej firmie pracownicy tej grupy wiekowej zajmowali stanowiska kierownicze. Pracowników powyżej 50 r.ż. częściej niż osoby młodsze zatrudniano na tych stanowiskach jedynie w rolnictwie, jako specjaliści osoby w wieku 50+ pracują częściej niż młodsze w usługach nierynkowych, a jako robotnicy wykwalifikowani – w budownictwie, przemyśle i rolnictwie. Osoby poniżej 50 r.ż. częściej wykonują prace proste, niezależnie od profilu firmy.
Wykres 3. Stanowiska, na których są zatrudnione osoby w wieku 50 lat lub więcej województwie pomorskim (w %)
Pobierz transkrypcję danych do grafiki Stanowiska, na których są zatrudnione osoby w wieku 50 lat lub więcej województwie pomorskim (PDF; 547 KB)
Zatrudnienie osoby w wieku 50+, podobnie jak zatrudnienie osoby z każdej innej grupy wiekowej, związane jest z określonymi oczekiwaniami pracodawcy dotyczącymi kwalifikacji. Dla pomorskich firm większe znaczenie przy przyjmowaniu do pracy osób powyżej 50 r.ż. mają cechy związane z wykonywaną pracą niż korzyści finansowe np. w formie dofinansowania. Jako czynnik mający największy wpływ na decyzję o zatrudnieniu pracodawcy wskazali bogate doświadczenie i staż pracy – 49% wszystkich wskazań, a także dyspozycyjność i uregulowana sytuacja rodzinna są również bardzo ważne odpowiednio – 35% i 28% wskazań. Unikalne kompetencje miały ok. 20% wskazań, niewiele więcej niż korzyści finansowe wynikające z dofinasowania kosztów stanowiska pracy i szkoleń czy zwolnienia z obowiązku płacenia niektórych składek.
Wykres 4. Czynniki/zalety mające najważniejszy wpływ na decyzje o zatrudnianiu osób w wieku 50 lat lub więcej
Źródło: opracowano na podstawie wyników badań ankietowych wśród pomorskich pracodawców
Pobierz transkrypcję danych do wykresu Czynniki/zalety mające najważniejszy wpływ na decyzje o zatrudnianiu osób w wieku 50 lat lub więcej (PDF; 553 KB)
Firmy zatrudniające pracowników w wieku powyżej 50 lat wysoko oceniały ich pracę. Stosunkowo najwyżej oceniono doświadczenie, wykonywanie obowiązków służbowych, kwalifikacje oraz motywację do pracy. Wskazania te w skali od 1 do 4 oceniono na poziomie powyżej 3,5. Relatywnie najniżej oceniono umiejętność obsługi programów komputerowych i znajomość języków obcych – na poziomie nieprzekraczającym 3,3.
Należy podkreślić, że pracodawcy uczestniczący w badaniu stosunkowo rzadko wskazywali na trudności, które zniechęcały ich do zatrudniania osób powyżej 50 r.ż. Największy udział wskazań dotyczył mniejszej wydajności i wynosił około 13%, wygórowane oczekiwania finansowe, niechęć do rozwoju zawodowego, obawa nienadążania za nowymi technologiami i brak możliwości wypowiedzenia umowy miały zbliżoną liczbę wskazań na poziomie nieco ponad 11%.
Wykres 5. Czynniki/trudności decydujące o niezatrudnianiu osób w wieku 50 lat lub więcej w firmach województwa pomorskiego
Źródło: opracowano na podstawie wyników badań ankietowych wśród pomorskich pracodawców
Pobierz transkrypcję danych do wykresu Czynniki/trudności decydujące o niezatrudnianiu osób w wieku 50 lat lub więcej w firmach województwa pomorskiego (PDF; 555 KB)
Zainteresowanie zatrudnianiem osób w wieku 50+ przejawia się między innymi w działaniach ułatwiających przystosowanie się do nowego miejsca pracy i nowych wyzwań zawodowych. Co trzecia pomorska firma wysłała na szkolenie pracownika z tej grupy wiekowej bądź sama je zorganizowała. Najczęściej szkolenia obejmowały pracowników w małych i średnich firmach, stosunkowo najrzadziej w najmniejszych. Jeżeli chodzi o zakres szkoleń, najczęściej szkolono pracowników zatrudnionych w usługach nierynkowych, najrzadziej pracujących w handlu.
Zatrudnianie osób w wieku 50+ może w znacznym stopniu zwiększyć topniejące w naszym województwie zasoby pracy. Odpowiednio przeszkoleni pracownicy mogą uzupełnić niedobory kadrowe wynikające z niżu demograficznego i emigracji zarobkowej. Poza tym kolejne roczniki pracowników z tej grupy wiekowej to osoby coraz lepiej wykształcone, posiadające kwalifikacje dostosowane do zmieniających się wymagań rynku pracy i łatwiej dostosowujące się do tych zmian. Przyszłość rynku pracy to wielopokoleniowość, większe otwarcie się pracodawców na zatrudnienie seniorów, ale również większa otwartość osób w starszym wieku na kształcenie ustawiczne mające na celu dopasowanie ich kompetencji i kwalifikacji do wymogów współczesnego rynku.
Teresa Plenikowska-Ślusarz, Uniwersytet Gdański
Raport "Niewykorzystane zasoby pracy w województwie pomorskim"
Pełną wersję raportu można pobrać tutaj (PDF; 2,4 MB)