Ważnymi zasadami funkcjonowania współczesnych społeczeństw jest równość i niedyskryminacja. Stawiamy kolejne kroki, by być coraz bliżej tego celu, jednak wciąż pozostaje nam bardzo wiele do zrobienia, by zasady te były realizowane w praktyce. Jedną z grup walczących o równą pozycję społeczną są kobiety. Zgłębiając ten temat można przekonać się o licznych sukcesach kobiet: zawodowych, społecznych, ale także w nauce.

 

 

 

Płeć nie stanowi różnicy

Przez wiele wieków kobiety pozostawały w cieniu mężczyzn, nadal zdarza się, że ich funckjonowanie w różnych sferach stawia się w opozycji do przedstawicieli płci męskiej. ”Mówi się, że kobiety są inne. Nie mówi się tak o mężczyznach. Mężczyźni po prostu są, to kobiety są inne (…) Mężczyznę charakteryzuje aktywność, samodzielność, skuteczność, przemoc, dzielność, stałość, energia, racjonalizm, rozsądek, myślenie, umiejętność oceniania i abstrahowania, kobietę zaś – pasywność, zależność, łagodność, skromność, chwiejność, słabość, uczuciowość, wrażliwość, receptywność, wstydliwość, intuicyjność” - wspomina Magdalena Środa, etyk, filozofka, publicystka (Środa 2020: 110-113). Stereotypy dotyczące kobiet, szczególnie obecne w edukacji i sferze zawodowej traktuje się już jak coś „normalnego”, co wpisuje się w porządek naszego codziennego życia. I tak, w edukacji popularne jest przekonanie, że matematyka jest domeną chłopców, zaś dziewczęta są matematycznie upośledzone (Kopciewicz 2012: 38) – stąd ich mniejszy udział w dalszym kształceniu technicznym i naukach ścisłych, także na poziomie wyższym (Kopciewicz 2012: 38-39). Jak dowodzą jednak badania, wyniki matematyczne chłopców i dziewcząt w szkołach średnich są do siebie zbliżone, a różnicy nie stanowi płeć, lecz pochodzenie społeczne (Walkerdine 1998: 22). Negatywne opinie na temat roli społecznej i zawodowej kobiet, często formułowane są w sposób nieuprawniony. Mimo że jako społeczeństwo rozwijamy się bardzo intensywnie, wciąż obserwowane są próby marginalizowania zawodowej roli kobiet.

 

Lepsze wykształcenie i gorsze warunki pracy

Zacznijmy od tego, że zarówno w Polsce jak i województwie pomorskim liczba kobiet przewyższa liczbę mężczyzn. Świadczy o tym współczynnik feminizacji (liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn), który według Banku Danych Lokalnych w 2019 roku wyniósł odpowiednio 107 i 105. Kobiety są też lepiej wykształcone niż mężczyźni – według danych GUS za 2005 rok kobiety stanowiły 58,1 proc. ogółu ludności posiadającej wyższe oraz 56,1 proc. mającej policealne i średnie wykształcenie (GUS 2007: 97).

Bardziej aktualne dane GUS i Eurostat z 2017 r. potwierdzają tę tendencję. Na niższych poziomach edukacji nie występują praktycznie żadne różnice między dziewczynkami i chłopcami – na poziomie podstawowym lub gimnazjalnym edukację w Polsce zakończyło 7,8 proc. kobiet i 8proc. mężczyzn. Mniej kobiet niż mężczyzn posiada wykształcenie co najwyżej średnie – odpowiednio 56,9 proc. i 67,5 proc. Odwrotnie jest w przypadku wyższego wykształcenia – posiada je 24,5 proc. Polaków oraz 35,3 proc. Polek.

Niestety, w przypadku kobiet wyższe wykształcenie nie przekłada się na korzystniejsze warunki zatrudnienia. Przeciętnie zarabiają one gorzej niż mężczyźni, a ich sytuacja na rynku pracy jest trudniejsza także pod względem możliwości znalezienia pracy (Ulman 2015: 128). Kobiety doświadczają także często konfliktu między rolami zawodowymi a rodzinnymi. Według CBOS, jedna trzecia kobiet w wieku 18-45 lat mająca dzieci musiała zrezygnować z pracy lub jej podjęcia ze względu na trudności związane z zapewnieniem im opieki. Co dziesiąta została zwolniona z pracy po powrocie z urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego (CBOS 2013: 8). Mimo wielu trudności kobiety odnoszą liczne sukcesy w życiu zawodowym.

 

Kobiety na UG i społeczna odpowiedzialność nauki

Według danych POL-on kobiety zatrudnione na stanowiskach badawczych w polskich uczelniach stanowią 52,8 proc. wszystkich pracowników naukowych. Dysproporcje widoczne są jednak także w tym obszarze aktywności zawodowej. Na polskich uczelniach wyższych zatrudnienie kobiet kształtuje się następująco: 49 proc. spośród doktorów, 38 proc. spośród doktorów habilitowanych i 24 proc. spośród profesorów. Ponadto zaledwie 8 proc. stanowi reprezentacja kobiet w gronie członków Polskiej Akademii Nauk.

Struktura zatrudnienia na Uniwersytecie Gdańskim jest zbliżona zarówno do ogólnopolskiej jak i większości krajów Europy. W raporcie „Kobiety w nauce” czytamy, że na Uniwersytecie Gdańskim jest „(…) stale więcej kobiet na stanowiskach asystentów i adiunktów, mniej na stanowisku profesora uczelni, a znacznie mniej na stanowisku profesora (badacze i badaczki z tytułem naukowym profesora) (…)” (Łojkowska, Możejko, Kosakowska-Berezecka, i in. 2020:13).

W listopadzie 2019 roku Rektor Uniwersytetu Gdańskiego dr hab. Jerzy Piotr Gwizdała, prof, UG, powołał Komisję ds. realizowania polityki społecznej odpowiedzialności nauki (KomSON). „Celem KomSON jest realizacja postulatów będących wyznacznikiem społecznie odpowiedzialnej uczelni, do których należą: zaangażowanie społeczne uniwersytetów, otwarty dostęp do nauki i wiedzy, uwzględnienie kwestii związanych z płcią i równością płci w badaniach i zarządzaniu nauką, etyka w prowadzeniu badań naukowych oraz prowadzenie rzetelnej edukacji naukowej”(Łojkowska, Możejko, Kosakowska-Berezecka, i in. 2020: 8).

 

Kobiety w nauce

11 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce – święto ustanowione rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w grudniu 2015 roku. Z tej okazji warto przedstawić sylwetki kilku wyróżnionych naukowczyń:

• Maria Skłodowska-Curie – najbardziej znana naukowczyni w Polsce, fizyczka i chemiczka, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla. Prekursorka radiochemii, rozwinęła teorię promieniotwórczości, techniki rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz wynalazczyni dwóch nowych pierwiastków – radu i polonu.
• Hildegarda z Bingen – żyjąca w średniowieczu, jedna z czterech kobiet uznanych za doktora Kościoła katolickiego (2012). Była najwybitniejszą średniowieczną filozofką, a jej prace dotyczyły głównie filozofii przyrody. Rezultaty swoich dociekań zawarła w traktacie o leczniczym i szkodliwym działaniu roślin i minerałów.
• Katherine Louise Bouman – amerykańska naukowczyni specjalizująca się w dziedzinie obrazowania. Była częścią zespołu, który po raz pierwszy w historii uzyskał obraz czarnej dziury.
• Patrycja Wizińska-Socha – doktorka nauk medycznych, pomysłodawczyni telemedycznego systemu do badania płodu (Pregnabit). System ten składa się z mobilnego KTG oraz platformy, na której personel medyczny analizuje spływające zapisy KTG.
• Aleksandra Markiewicz – doktorka, biotechnolożka specjalizująca się w badaniach nad rakiem piersi. Otrzymała nagrodę Komitetu Biotechnologii PAN im. prof. Wacława Szybalskiego za najlepszą pracę naukową, opublikowaną w 2019 roku.
• Maria Mendel – profesorka i pedagożka społeczna, laureatka Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza za rok 2020 w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych. Autorka koncepcji pedagogiki miejsca i teorii miejsca wspólnego oraz badaczka przestrzeni podmiotowości.
• Tamara Walczak-Kozłowska – doktorka psychologii. Jej rozprawa doktorska dotycząca konsekwencji przedwczesnego porodu (przed 32 tygodniem ciąży) dla funkcjonowania dziecka w okresie przedszkolnym została nagrodzona w konkursie Parlamentu Studentów RP i MNiSW na najlepszą pracę dyplomową. Aktualnie bada możliwości wczesnego wykrywania objawów depresji poporodowej.

Już dziś zapraszamy do zapoznania się z wywiadem przeprowadzonym z okazji obchodów Międzynarodowego Dnia Kobiet i Dziewcząt w Nauce, który ukaże się 11 lutego br.

Rozmowa jest już dostępna pod tym linkiem.

 

Bibliografia

• Postawy prokreacyjne kobiet, BS 29/2013, 2013, CBOS
• Życie kobiet i mężczyzn w Europie: portret statystyczny. Edycja 2018, GUS, Eurostat,
• Kobiety w Polsce, 2007, GUS
• Kopciewicz L., 2012, Równa szkoła. Matematyka, władza i pole wytwarzania kultury, Warszawa: Difin
• Łojkowska E., Możejko B., Kosakowska-Berezecka N., i in., 2020, Kobiety w nauce. Zarządzanie różnorodnością i równouprawnienie płci w społecznej odpowiedzialności Uniwersytetu Gdańskiego
• Środa M., 2020, Obcy, inny, wykluczony, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria
• Ulman P., 2015, Sytuacja kobiet i mężczyzn na rynku pracy w Polsce, [w:] Marginalizacja na rynku pracy. Teorie a implikacje praktyczne, red. nauk. Norbert Gerard Pikuła, Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls", s. 117–130
• Walkerdine V., 1998, Counting Girls Out, Girls and Mathematics, London, New York: Routledge Falmer

 

Oprac.: Mateusz Rutkowski, Pomorskie Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku