Pomimo mniej korzystnych wskaźników gospodarczych dla kraju odnotowanych w wielu obszarach, sytuacja na rynku pracy województwa pomorskiego jest nadal stabilna i w 2024 r. niewiele się różniła od tej z poprzedzającego roku. Stopa bezrobocia w Pomorskiem osiągnęła na koniec roku poziom 4,6% (bez zmian w stosunku do 2023 r.), w rejestrach bezrobotnych widniało niespełna 43 tys. osób a pracodawcy zgłosili do powiatowych urzędów pracy ponad 94 tys. ofert pracy w całym roku (o 5% więcej niż w 2023 r.).

Mimo to, wielu pracodawców boryka się z trudnościami i spadkiem rentowności w prowadzeniu działalności w tym m.in. wysokimi kosztami, spadkiem liczby zleceń. Wówczas decydują się na redukcję zatrudnienia w firmie, jednocześnie podlegając procedurze zwolnień grupowych[1], jeśli zatrudniają co najmniej 20 osób, przyczyna rozwiązania stosunku pracy leży wyłącznie po stronie pracodawcy, a zwolnienia w okresie 30 dni obejmują co najmniej:

Z analizy danych dotyczących zwolnień grupowych w województwie pomorskim, wynika, że w 2024 r. zwolnionych zostało 1,2 tys. pracowników, z czego największe redukcje dotknęły osoby zatrudnione w przetwórstwie przemysłowym (0,9 tys. osób), w handlu hurtowym i detalicznym oraz naprawie pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli (0,1 tys. osób), a także w informacji i komunikacji (0,1 tys. osób). Dla porównania w tym samym okresie roku poprzedniego doszło do zwolnień grupowych na poziomie 0,8 tys. pracowników, zatrudnionych przede wszystkim w przetwórstwie przemysłowym. Tym samym skala zwolnień grupowych w 2024 r. zwiększyła się o 57% w stosunku do roku ubiegłego. Jednak część zrealizowanych zwolnień była efektem zapowiedzi redukcji zgłoszonych przed wieloma miesiącami.

W ciągu ostatnich 20 lat, największe zwolnienia grupowe miały miejsce w 2009 roku, kiedy to liczba zwolnionych pracowników osiągnęła 3,8 tys. osób. Zjawisko to odzwierciedla znaczną zmienność liczby zwolnień grupowych w różnych latach, z wyraźnym wzrostem w okresach kryzysowych, takich jak wspomniany rok 2009, który był czasem globalnej recesji.

Rysunek 1. Planowane zgłoszenia zwolnień i zwolnienia grupowe w województwie pomorskim w latach 2020-2024 (w tys.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MRPiPS-01.

Transkrypcja danych do Rysunek 1. Planowane zgłoszenia zwolnień i zwolnienia grupowe w województwie pomorskim w latach 2020-2024 (w tys.), (PDF; 106KB)

Na poziom dokonywanych zwolnień grupowych w województwie pomorskim wpływają zarówno decyzje podejmowane przez lokalne podmioty gospodarcze, jak i coraz częściej decyzje kadrowe podejmowane w centralach przedsiębiorstw działających na skalę ponadregionalną lub ogólnopolską.

Warto dodać, że średni miesięczny udział bezrobotnych zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy w województwie pomorskim w latach 2020–2024 pozostaje stosunkowo stabilny, oscylując w przedziale 3,1–4,8% (w 2024 r. - 3,9%). Taki trend może sugerować, że osoby tracące zatrudnienie znajdują nowe miejsca pracy w innych zakładach pracy, bez konieczności rejestrowania się jako bezrobotne.

Zwolnienia grupowe wskazują na trudności niektórych firm w dostosowywaniu się do zmieniających się warunków rynkowych oraz na konieczność podejmowania działań restrukturyzacyjnych. Dla pracowników oznacza to wyzwania związane z poszukiwaniem nowego zatrudnienia oraz możliwością skorzystania z programów wsparcia oferowanych przez urzędy pracy i inne instytucje.

Zwolnienia monitorowane jako wsparcie dla zwalnianych pracowników

Z zagadnieniem zwolnień grupowych wiążą się dodatkowe obowiązki pracodawcy, które wynikają z  ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Mowa tu o zwolnieniach monitorowanych, których istotą jest przeprowadzenia procesu redukcji zatrudnienia, w ramach którego zwalniani pracownicy będą aktywnie wspierani w procesie poszukiwania nowego zatrudnienia, jeszcze w trakcie okresu wypowiedzenia.

Ze zwolnieniami monitorowanymi mamy do czynienia, kiedy pracodawca zamierza dokonać zwolnienia dotyczącego co najmniej 50 pracowników w okresie 3 miesięcy, niezależnie od przyczyn wypowiedzenia przez pracodawcę umów o pracę. Wówczas pracodawca zobligowany jest do udzielenia pomocy zwalnianym pracownikom we współpracy z instytucjami rynku pracy, głównie z powiatowym urzędem pracy.

Pracodawca spełniając kryteria do zastosowania mechanizmu zwolnień monitorowanych ma obowiązek poinformować powiatowy urząd pracy o planowanych zwolnieniach oraz uzgodnić z nim program zwolnień monitorowanych czyli zakres i formy pomocy dla zwalnianych pracowników. Ustawodawca wskazuje na poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy czy szkolenia. Nie ma jednak przeszkód, aby pracodawca w uzgodnieniu z powiatowym urzędem pracy zawarł w programie zwolnień monitorowanych inne niż wymienione wyżej formy pomocy. Ma to związek z faktem, że program zwolnień monitorowanych może być realizowany (poza pracodawcą), nie tylko przez urząd pracy, ale również przez inne podmioty takie jak agencje zatrudnienia czy instytucje szkoleniowe. Pracodawca, na wniosek pracownika, może finansować świadczenie szkoleniowe, które przysługuje po rozwiązaniu stosunku pracy lub stosunku służbowego na czas udziału pracownika w szkoleniach, w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy.

Program zwolnień monitorowanych finansowany jest przez pracodawcę, przy czym w kosztach partycypować mogą też jednostki administracji publicznej oraz zewnętrzne organizacje i osoby prawne na podstawie porozumienia.

Zwolnienia grupowe są trudnym doświadczeniem dla pracowników, ale też mogą prowadzić do pozytywnych zmian w dłuższej perspektywie, zarówno dla firmy, jak i dla regionu. Kluczowe jest zapewnienie odpowiednich programów wsparcia dla osób dotkniętych zwolnieniami, takich jak pomoc w poszukiwaniach nowej pracy, szkolenia zawodowe czy doradztwo kariery. Dzięki tym działaniom proces ten może zostać złagodzony, a pracownicy mogą szybciej wrócić na rynek pracy.

[1] Zgodnie z Ustawą z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. 2003 Nr 90 poz. 844).

Opracowanie: Wydział Współpracy i Analiz, Zespół Pomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku.