27 lutego obchodzimy Światowy Dzień Organizacji Pozarządowych (NGO, z ang. non-government organization). Ich działalność to ważny aspekt funkcjonowania współczesnych społeczeństw (stanowiący uzupełnienie przestrzeni pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym), a niektóre społeczeństwa (np. amerykańskie) nie wyobrażają sobie podejmowania ważnych decyzji bez głosu i udziału przedstawicieli trzeciego sektora. NGO-sy pełnią bardzo ważną funkcję, jednak borykają się z licznymi trudnościami, które nasiliły się w czasie pandemii. Mimo to optymizm i poczucie misji sprawia, że osoby zaangażowane w tę działalność wciąż dążą do realizacji wyznaczonych celów.

 

Działalność organizacji pozarządowych to praktyka zasad demokracji 

Realizacja zasad państwa demokratycznego opiera się na społeczeństwie obywatelskim, to znaczy na aktywnym uczestnictwie obywateli w życiu społecznym i politycznym, które jest niezależne od działań podejmowanych przez władze państwowe. Społeczeństwo obywatelskie ma więc podejmować oddolne inicjatywy, przede wszystkim na poziomie samorządowym i lokalnym.

Wolność obywateli do zrzeszania się jest ustanowiona w artykułach 58 i 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także w Ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, które gwarantują prawo do równego i bez względu na przekonania:

• czynnego uczestniczenia w życiu publicznym,
• wyrażania zróżnicowanych poglądów,
• realizacji indywidualnych zainteresowań.

Organizacje trzeciego sektora realizują różne cele, jednak w odniesieniu do praktyk demokratycznych zawierają się one w aktywizacji społeczności lokalnej i dążeniu do zapewnienia jej członkom wpływu na to jakie, i w jaki sposób podejmowane są ważne dla nich decyzje. 

 

Kondycja organizacji pozarządowych

Według raportu „Kondycja sektora organizacji pozarządowych 2018” w Polsce zarejestrowanych jest około 143 tys. organizacji: 117 tys. stowarzyszeń (w tym 17 tys. ochotniczych straży pożarnych) i 26 tys. fundacji. Wbrew powszechnemu przekonaniu, że organizacje pozarządowe najczęściej prowadzą działalność charytatywną, najwięcej z nich zajmuje się sportem (35 proc.), kulturą (14 proc.) oraz edukacją (13proc.). Odbiorcami działań są najczęściej dzieci lub młodzież (73 proc.), lokalna społeczność (62 proc.) oraz seniorzy (39 proc.).

Organizacje trzeciego sektora finansują prowadzone działania ze źródeł publicznych lub prywatnych. Są to między innymi: dotacje, środki na realizację zadań zleconych, składki członkowskie, darowizny, 1 proc. podatku – dla tych, którzy posiadają status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP). To właśnie zapewnienie ciągłości finansowej (co należy rozumieć także jako warunek dalszego kontynuowania działań) od lat jest największym problemem, z jakim borykają się organizacje. Problem ten dotyczy 70 proc. NGO. Innymi trudnościami, wskazywanymi przez działaczy tego sektora, są: brak osób gotowych do zaangażowania się, utrzymanie personelu oraz wypalenie liderów. 

Trudności te zostają odzwierciedlone w zgłaszanych potrzebach: aż 83 proc. organizacji deklaruje zapotrzebowanie na szkolenia, najczęściej w zakresie zdobywania funduszy. NGO-sy dysponują raczej niewielkimi środkami – roczny budżet przeciętnej organizacji w 2017 roku wyniósł 27 tys. zł. Ważnym komponentem działania społecznego jest więc świadczenie niesformalizowanej i nieodpłatnej pracy.

 

Wolontariat – najważniejszy komponent trzeciego sektora

Tradycyjnie rozumiany wolontariat oznacza nieodpłatną praktykę, której wykonywanie prowadzi do wyuczenia zawodu (Radziewicz-Winnicki 2008: 630). Współcześnie pod tym pojęciem kryje się praca: nieodpłatna, świadomie podejmowana, ochotnicza i dobrowolna, świadczona na rzecz innych, to znaczy osób spoza kręgu rodziny i znajomych. Pomimo tego, że jest to praca nieodpłatna, wolontariat niewiele różni się od zatrudnienia, za które pobiera się wynagrodzenie. 

Zaangażowanie w pracę społeczną w ostatnich latach rośnie. Wolontariacko na rzecz swojej społeczności lokalnej lub osób potrzebujących udziela się 24% badanych, zaś w działalność organizacji obywatelskich włącza się 43 proc. rodaków (CBOS 2020: 7). Najczęściej wolontariuszami są osoby w przedziałach wieku 18-24 i 35-44 lat, nieco częściej kobiety niż mężczyźni (CBOS 2020: 9).

W 2015 roku 61 proc. organizacji zgłaszało, że korzysta z nieodpłatnej pracy wolontariuszy (Polskie organizacje pozarządowe 2015: 9), a w 2018 aż 85,5 proc. (GUS 2019: 4). Co ciekawe, skuteczne angażowanie wolontariuszy jest domeną młodych organizacji, działających nie dłużej niż 5 lat – dotyczy to aż 68 proc. z nich. Może to wynikać z entuzjazmu i zapału nowych organizacji, które nie znają jeszcze tak dobrze specyfiki działalności tego sektora. Może być to rezultat wykorzystania przez nie mediów elektronicznych, z obecnością w Internecie na czele.

Coraz popularniejsze staje się świadczenie wolontariatu organizowanego w ramach miejsca pracy, tzw. wolontariatu pracowniczego (WP), cieszącego się szczególnym zainteresowaniem wśród wielkich firm i korporacji. Na przestrzeni lat 2008-2019 wzrosły: poziom świadomości pojęcia „wolontariat pracowniczy” (z 39% do 79%), odsetek dużych firm posiadających program wolontariatu pracowniczego (z 2% do 16%) oraz odsetek firm planujących wprowadzenie takiego programu (również z 2% do 16%) (III Ogólnopolskie Badania Wolontariatu Pracowniczego 2019: 10). 

Interesujący jest fakt, że osoby posiadające doświadczenie pracy wolontariackiej kontynuują ją w miejscu zatrudnienia. Warto jednak nadmienić, że osoby, które nie angażują się w WP nie robiły tego nigdy wcześniej. Taki obraz sytuacji daje podstawy do wnioskowania, że praca jako wolontariusz w młodości (a konkretyzując – przed osiągnięciem stabilności zawodowej; szczególnie zaś w okresie adolescencji) przynosi efekt w postaci zaangażowania również w dalszych etapach życia.

 

Jak pandemia wpłynęła na sytuację trzeciego sektora?

Trwająca pandemia, brak poczucia stabilności, obowiązujące obostrzenia, konieczność społecznej izolacji wpływają na nasze codzienne funkcjonowanie, przesycając je niepewnością. Negatywne konsekwencje nie omijają organizacji pozarządowych, które stanęły w obliczu zawieszenia prowadzenia działalności, a często także wstrzymania działań projektowych i aktywizujących społeczności lokalne, co wpływa na odbiorców tychże działań oraz pracowników organizacji.

Według danych Stowarzyszenia Klon/Jawor (2020) tylko 39 proc. organizacji prowadzi większość dotychczasowych działań, 33 proc. organizacji zawiesiło wszystkie dotychczasowe działania, a zawieszenie wszystkich lub większości działań w największym stopniu dotyczy NGO-sów zajmujących się sportem i kulturą. Co istotne, stopień zawieszenia działań jest zależny od terenu, na jakim działa organizacja – lepiej radzą sobie NGO-sy działające w miastach niż na wsiach. Ponadto 60 proc. ma problem z terminowym wywiązywaniem się ze zobowiązań formalnych, a 69 proc. z realizowaniem zadań zgodnie z harmonogramem.

Organizacje społeczne działające w obszarze pomocy społecznej nieprzerwanie świadczą wsparcie w czasie pandemii – 57 proc. organizacji z tego obszaru prowadzi większość lub nawet wszystkie dotychczasowe działania. Śmiało można powiedzieć, że NGO-sy pomagają potrzebującym niezależnie od panującej sytuacji. Wniosek ten potwierdza fakt, że 49 proc. organizacji podjęło lub planuje podjęcie nowych działań w reakcji na pandemię.

Przyszłość organizacji filantropijnych, zdaniem Jakuba Wygnańskiego z Fundacji Stocznia (Klon/Jawor 2020), może obrać dwa kierunki:

– Pierwszy, pesymistyczny, jest taki, że jej skala zmniejszy się jeszcze bardziej, mimo że już teraz jest ona śladowa, moim zdaniem. Ludzie uznają, że nastały trudne czasy, że sami muszą zatroszczyć się o siebie, że muszą mieć rezerwy, bo nie wiadomo co przyjdzie... Ale możliwy jest też drugi scenariusz. Jego realizacja jest związana z wyciągnięciem podstawowej nauczki z obecnego kryzysu: jak przychodzi co do czego, to uratują cię relacje z innymi, z sąsiadami, zdolność do polegania na sobie nawzajem, umiejętność dzielenia się tym, co posiadamy. Gdyby ludzie to zrozumieli, to może pojawi się zupełnie nowa generacja filantropii, której istotą jest współdzielenie, dodawanie do siebie zasobów na rzecz społeczności lokalnej.

 

Z okazji Światowego Dnia Organizacji Pozarządowych życzymy organizacjom, by podejmowane działania przynosiły zamierzone rezultaty, zaś wysiłek wkładany w działalność społeczną dostarczał mnóstwo radości i satysfakcji.

 

Bibliografia

• CBOS. (2020), Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich. Komunikat z badań nr 37/2020
• Charycka B., Gumkowska M., (2019), Kondycja organizacji pozarządowych 2018, Stowarzyszenie Klon/Jawor
• Charycka B., Gumkowska M., (2020), Organizacje pozarządowe wobec pandemii. Raport z badań, Stowarzyszenie Klon/Jawor
• GUS. (2019), Działalność stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych, fundacji, społecznych podmiotów wyznaniowych oraz samorządu gospodarczego i zawodowego w 2018 r. – wyniki wstępne.
• Polskie organizacje pozarządowe 2015. (2015), Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor
• Radziewicz-Winnicki, Andrzej. (2008), Pedagogika społeczna w obliczu realiów codzienności. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
• III Ogólnopolskie Badania Wolontariatu Pracowniczego. Wolontariat w największych i średnich firmach w Polsce (2019),Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu

 

Autor.: Mateusz Rutkowski, Pomorskie Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku