Starzenie się społeczeństwa oraz zmiany społeczne w sposobie funkcjonowania rodzin powodują szybki rozwój branży usług opiekuńczych. Potrzeby osób starszych stale rosną, zmieniają się także wymagania ich bliskich co do standardu i zakresu opieki. Zakres świadczonych przez placówki opiekuńcze usług często przestaje odpowiadać potrzebom rynku.

W województwie pomorskim zawody opiekuńcze – opiekun medyczny, opiekun osoby starszej i opiekun domu pomocy społecznej, według prognoz na 2017 rok, zaliczane będą do grupy zawodów deficytowych. Oznacza to, że w większości powiatów liczba odpowiednich kandydatów będzie zbyt mała w stosunku do potrzeb pracodawców.^[1]

W odpowiedzi na wzrost popytu na usługi opiekuńcze Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku przeprowadził w 2016 r. badanie, które miało na celu rozpoznanie zapotrzebowania na kompetencje zawodowe pracowników w zawodach z branży opiekuńczych dla osób starszych w województwie pomorskim.

Zbadano popyt na pracowników w zawodach opiekuńczych, podmioty zgłaszające zapotrzebowanie, stosowane kanały rekrutacji oraz wymagania co do pracowników, jak również podaż pracy, czyli przygotowanie pracowników w zawodach opiekuńczych i ich sytuację na rynku pracy.

 

Praca opiekuna nie dla każdego

Praca opiekuna jest obciążająca zarówno fizycznie, jak i psychicznie, przez co liczba chętnych do jej podjęcia jest ograniczona, a rotacja wśród pracowników znaczna. Często osoby decydujące się na kształcenie i podjęcie pracy w tym zawodzie nie znają faktycznego zakresu i warunków wykonywania obowiązków. Problemem może okazać się brak odpowiednich predyspozycji osobowościowych kandydatów do pracy. Brak weryfikacji takich predyspozycji przez szkoły na etapie nauki powoduje późniejsze problemy z niedopasowaniem części chętnych do faktycznych wymagań.

„[Opiekun] to musi być osoba o określonej konstrukcji psychicznej, która widzi drugiego człowieka i chce mu pomóc – takie osoby się sprawdzą, bo to nie jest zwykła praca, to nie jest praca na magazynie. To praca z drugim człowiekiem i to uzależnionym od innych, trzeba to dostrzec i pomóc mu przy zachowaniu jego godności. Nie każdy ma te cechy osobowości tu potrzebne”[2].

Uczestnicy badania wskazywali, że najważniejszymi cechami osobowymi w pracy opiekuna są cierpliwość i opanowanie, odpowiedzialność oraz empatia. Niezbędne kompetencje to umiejętność szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych, umiejętność obserwacji podopiecznego, a także organizacja pracy. Ze względu na uwarunkowania osobowościowe, wśród opiekunów przeważają kobiety. Badanie wykazało jednak, że mężczyźni są w tym zawodzie bardzo pożądani, głównie ze względu na prace fizyczne.

Dobrym sposobem sprawdzenia swoich predyspozycji do wykonywania tego zawodu okazuje się wolontariat w placówkach opiekuńczych. Bardzo często bycie wolontariuszem to wstęp do późniejszej roli opiekuna.

Transkrypcja danych do wykresu: najważniejsze cechy osobowe w pracy opiekuna w opinii przedstawicieli podmiotów opiekuńczych (PDF; 548 KB)

 

Problemy i zagrożenia dla rozwoju branży opiekuńczej

Przedstawiciele biorących udział w badaniu instytucji dostrzegają zwiększające się zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze oraz konieczność zadbania o ich jakość i zgodnie deklarują zapotrzebowanie na większą liczbę pracowników. Niestety ze względu na dostępne budżety nie mają możliwości zaproponowania kandydatom atrakcyjnych warunków finansowych ani zwiększenia liczby etatów.

Poważnym problemem funkcjonowania branży opiekuńczej jest odpływ osób chętnych i przygotowanych do pracy opiekuna do pracy za granicą. To powszechnie obserwowane w branży zjawisko pokazują wywiady z przedstawicielami wszystkich biorących w badaniu podmiotów: szkół, agencji zatrudnienia, podmiotów opiekuńczych – zarówno osób kierujących tymi placówkami, jak i samych opiekunów. Motywacja finansowa powoduje, że coraz częściej opiekunowie wyjeżdżają za granicę, szczególnie do Niemiec i Wielkiej Brytanii. Dlatego tak ważne jest by wynagrodzenie oferowane pracownikom w zawodach opiekuńczych było adekwatne do stawianych im wymagań i przypisywanych obowiązków.

Opiekunowie to często osoby z „poczuciem misji” i chęcią pomocy podopiecznym, jednak świadomość finansowego niedoceniania ich pracy może powodować, że także oni zrezygnują z pracy w Polsce. Niedobór opiekunów jest częściowo uzupełniony poprzez zatrudnianie cudzoziemców, głównie z Ukrainy.

Jak pokazało badanie, praca opiekunów domowych w Polsce to przede wszystkim praca w szarej strefie. Taki stan rzeczy ma szereg negatywnych konsekwencji, nie tylko w skali państwa, ale również dla samych pracowników.

Konieczne jest również wsparcie rodzin i ułatwienie dostępu do usług opiekuńczych, nie tylko poprzez wzrost liczby podmiotów świadczących tego typu usługi w regionie, ale także rozwój niestandardowych form opieki. Łączenie opieki sprawowanej przez rodziny z opieką wykwalifikowanego personelu pozwoliłoby na właściwy podział odpowiedzialności, w tym finansowej, między krewnymi seniora a państwem/regionem.