Najmłodsze pokolenie obecnie pracujących bądź wkraczających dopiero na rynek pracy (czyli urodzonych w latach 1987-2000, tzw. pokolenie Y) ma odmienny stosunek do pracy niż osoby z pokoleń starszych. Nie chcą już „żyć, żeby pracować”, tylko chcą „pracować, żeby żyć”. Taka postawa wymaga pewnej elastyczności z obu stron – zarówno młodzi muszą zrozumieć zasady panujące w danym miejscu pracy, jak i pracodawcy coraz częściej stają przed wyzwaniem, jak dostosować warunki pracy do oczekiwań młodych pracowników.

Cechą pokolenia Y jest również poczucie „wielkiej ściemy” i wynikająca z tego nieufność do mediów, instytucji, brak autorytetów. Poza tym większość osób z tej grupy ma dużą potrzebę tego, aby ktoś się nimi rzeczywiście zainteresował i zauważył ich wyjątkowość. Ich marzeniem jest praca będąca jednocześnie pasją. Wyzwaniem jest więc odkrywanie prawdziwych zainteresowań młodych ludzi i wspieranie ich w poszukiwaniu odpowiedniego zajęcia/pracy lub tworzenie miejsc pracy zgodnych z tym, co chcą robić.

 

Młodzi na rynku pracy

Na sytuację młodych osób na rynku pracy wpływa kilka czynników, najczęściej wymieniane są:

• Długotrwałe bezrobocie w regionie – ryzyko zwiększa zamieszkiwanie terenów dotkniętych bezrobociem, położonych w oddaleniu od głównych szlaków komunikacyjnych, z utrudnionym dostępem do usług publicznych etc.

• Segmentacja rynku pracy podzielonego na stabilny rynek etatowych pracowników i rynek pracowników tymczasowych, zatrudnionych na podstawie umów charakteryzujących się niepewnością, zagrożonych bezrobociem zwiększa ryzyko niepewnego startu w dorosłe życie.

• Nieelastyczność rynku pracy - pracodawcy nie chcą dofinansowywać inicjacji zawodowej osób młodych. Poszukują osób z doświadczeniem, którego młodzież nie ma. Poza tym trzy najczęściej wymieniane powody niezatrudniania przez przedsiębiorców młodych pracowników związane są z kosztami pracowniczymi.

• Słaba (niedostosowana do potrzeb) jakość instytucji edukacyjnych i problem niedopasowania kompetencyjnego młodych do oczekiwań pracodawców. Młodzież pozbawiona jest praktycznych umiejętności, wymaganych przez pracodawców na rynku pracy. Polscy uczniowie mają problemy z zadaniami, w których trzeba się wykazać samodzielnością myślenia, formułowaniem własnych wniosków i szukaniem nowych rozwiązań. Na podstawie wyników badań prowadzonych w ramach „Bilansu Kapitału Ludzkiego” można stwierdzić, że pracodawcy wymagają od kandydatów konkretnych kompetencji, ale aż 62% z nich twierdzi, że pracownik musi mieć rozwinięte także umiejętności miękkie, czyli np. zdolność do samoorganizacji, umiejętności interpersonalne, komunikacyjne.

• Międzypokoleniowe różnice w podejściu do pracy. Ludzie urodzeni w latach 80. i 90. z trudnością tolerują autorytatywny styl zarządzania, preferują otwartość i chętnie angażują się w partycypowanie w planowaniu i dyskusjach służących podejmowaniu decyzji o kierunkach działań firmy. Natomiast pracodawcy, należący zwykle do starszego pokolenia, wymagają bezwzględnego podporządkowania do panujących reguł. Dla młodych pracowników niezwykle istotną częścią wykonywanej pracy jest uzyskiwanie konstruktywnego feedbacku od przełożonego, co z jednej strony może wynikać z procesów wychowawczych i zwyczajów „życia” w sieci (gdzie każdy jest oceniany), a z drugiej ocena pozwala oszacować progres w rozwoju osobistym, który dla Y-greków jest także bardzo istotny. Pokolenie żyjące w szumie informacyjnym, stale atakowane nowymi bodźcami, może mieć kłopot z monotonią w pracy. Warto więc stworzyć środowisko pracy, w którym Y-greki będą miały poczucie, że stawiają czoło wyzwaniom, realizują jasno definiowane cele i osiągają oczekiwane rezultaty. Znana i obserwowana przez lata rywalizacja i „wyścig szczurów” są powoli wypierane przez skłonność do współpracy. Młodzi ludzie bardzo szybko organizują się w rozmaite społeczności, chętnie dzielą się wiedzą, doświadczeniami i pomysłami, co znowu w pełni odpowiada ich potrzebie pracy w pozytywnej atmosferze oraz zachowania pewnej spójności w życiu zawodowym i prywatnym, którą można określić zdaniem „pracuj tak, jak żyjesz”.

Większość wymienionych czynników to czynniki zewnętrzne, niezależne od młodych ludzi. Również sami młodzi bezrobotni jako przyczynę swojego bezrobocia najczęściej wskazują brak ofert pracy w okolicy zamieszkania oraz brak kontaktów i znajomości. Na niedostateczne doświadczenie wskazuje około połowa badanych.

 

Czynniki ryzyka trafienia do grupy NEET

W literaturze przedmiotu wskazuje się tzw. „czynniki ryzyka”, czyli sytuacje, które mogą wyzwalać bierność edukacyjną i zawodową osób z tzw. grupy NEET(ang. not in employment, education or training), tj. grupy społecznej, obejmującej młodzież pozostającą poza sferą zatrudnienia i edukacji, czyli tych którzy jednocześnie nie uczą się, nie pracują ani nie przygotowują się do zawodu. Do grupy NEET zaliczają się zarówno bezrobotni, jak i osoby przedwcześnie kończące edukację, nieszukające pracy i pozostające z wyboru lub z konieczności na utrzymaniu.

Do determinant indywidualnych i społecznych NEET zalicza się:

Transkrypcja danych do grafiki determinanty indywidualne i społeczne NEET (PDF; 661 KB)

Aby można było mówić o ryzyku powstania bierności zawodowej i edukacyjnej młodej osoby powyższe czynniki muszą występować w grupach. Warto też podkreślić, że dopiero ich długoletnie występowanie zwiększa prawdopodobieństwo wejścia do grupy NEET.

 

Cechy osób z grupy NEET

Według badań przeprowadzonych na 1700 osobach należących do grupy NEET w województwie mazowieckim obraz osoby z grupy NEET jest w zasadzie odzwierciedleniem statystycznego Polaka w wieku od 18 do 29 lat. Styl życia tych osób nie wyróżnia ich spośród ogółu populacji młodzieży: często przebywają w domu, oglądając telewizję lub grając na komputerze; spotykają się z rówieśnikami; są aktywni na portalach społecznościowych; wykazują aktywność sportową; opiekują się rodziną; relatywnie często biorą udział w wydarzeniach kulturalnych; cenią wartości społeczne i moralne.

Pogłębione analizystatystyczne i wywiady indywidualne w ramach badania pozwoliły odkryć głębsze przyczyny przynależności do tej grupy. W pierwszej kolejności okazało się, że bierność zawodowa jest pochodną interakcji czynników osobistych, społecznych, instytucjonalnych i gospodarczych, w tym przede wszystkim:

Transkrypcja danych do grafiki czynniki determinujące przynależność do NEET (PDF; 561 KB)

Przedstawione powyżej czynniki potwierdzają wieloaspektowość problemów niskiej aktywności młodych osób bezrobotnych.

 

Problemy osób należących do kategorii NEET

Najczęstszą przyczyną bierności osób młodych jest brak motywacji, potrzeby pracy lub kontynuowania nauki, brak ambicji oraz odpowiednich bodźców. Wśród problemów związanych z podejmowaniem pracy przez młodych ważne miejsce zajmuje rodzina i negatywne wzorce przekazywane przez rodziców. Młodym ludziom wychowującym się w domach, gdzie przynajmniej jedno z rodziców nie pracuje, brakuje etosu pracy. Ciężko im się wyrwać z trudnej sytuacji, żyć inaczej niż rodzice. Poza tym praca przestaje być wartością, a stają się nią pieniądze. Taki system wartości przekazywany jest następnym pokoleniom. Trochę inny problem, ale nadal związany z wynoszeniem wzorców z domu, wynika z nadopiekuńczości rodziców. Młodzi ludzie bywają niezaradni, gdyż dużo obowiązków wykonują za nich rodzice. W ten sposób uczą dzieci tylko brania. Ponadto, w naszym społeczeństwie istnieje przyzwolenie społeczne na negatywne zachowania takie jak niepodejmowanie pracy przez osoby do niej zdolne i przyzwolenie na życie z zasiłków.

Konsekwencją negatywnych wzorców wynoszonych z domu lub najbliższego środowiska są postawy roszczeniowe i negatywne nastawienie do pracy. Młodzi ludzie chcieliby mieć możliwość zrezygnowania z pracy z dnia na dzień. Wykazują brak samodzielności i nie radzą sobie z codziennymi sytuacjami. Objawia się to również poprzez brak mobilności - dużo młodych osób jest przywiązanych do swego miejsca zamieszkania i nie rozważa możliwości przeprowadzenia się lub dojeżdżania do pracy do innego miasta.

Kolejną z przyczyn niepodejmowania pracy ani nauki jest brak motywacji. Ten problem jest związany z dziedziczeniem biedy, niepewnością, ograniczonymi horyzontami, brakiem aspiracji i świadomości, że można żyć inaczej. Młodzi ludzie patrzą na swoje otoczenie przez pryzmat chociażby znajomych, którzy pomimo kształcenia nie mają pracy, więc nie widzą sensu w dalszej nauce. Nie mają też chęci rozwoju, odbywania dodatkowych praktyk, staży. Według rozmówców na motywacje wpływają emocje, a młodzi z grupy NEET mają deficyty emocjonalne, dlatego trudno dotrzeć do tego, czego potrzebują, co ich motywuje.

Negatywnie na motywację do podjęcia pracy wpływa również system świadczeń socjalnych, w szczególności program 500 Plus. Wszelkiego rodzaju zasiłki i pomoc pieniężna rozleniwia ludzi, pogłębia brak motywacji i wzmaga roszczeniowość. Praca przestaje być konkurencyjna w stosunku do świadczeń, zwłaszcza na wsi oraz w przypadku kobiet, które mają dwoje lub więcej dzieci. Mówią one, że nie opłaca się im iść do pracy.

Następna grupa problemów wiąże się z niskim kapitałem społecznym młodych bezrobotnych, który przejawia się m.in.:

• brakiem umiejętności pracy, zwłaszcza pracy zespołowej oraz rozwiązywania konfliktów; młodzi nie chcą rozwiązywać problemów, wolą zrezygnować z pracy lub stażu; nie rozmawiają, nie wyjaśniają sytuacji;
• brakiem przedsiębiorczości i kreatywności;
• słabo rozwiniętymi umiejętnościami komunikacyjnymi;
• brakiem wiedzy o swoim potencjale i niską samoświadomością, co wiąże się z niezidentyfikowanymi uzdolnieniami na poziomie szkoły, brakiem ukierunkowania, brakiem wsparcia w rozwoju tych uzdolnień; konsekwencją tego jest często błędny wybór ścieżki edukacyjnej;
• brakiem przygotowania do zarządzania ścieżką kariery, co objawia się niewiedzą nt. możliwości rozwoju i wyboru ścieżki kariery, ale też nieznajomością lokalnego rynku pracy (branż, zawodów) i kluczowych kompetencji, nie potrafią szukać pracy;
• brakiem myślenia perspektywicznego, świadomości, że pracują na swoją przyszłość; młodzi z grupy NEET żyją tylko tym co, dzisiaj, nie myślą o chorobach, ZUS-ie itp.

 

Skutki bezrobocia młodych

Bezrobocie wśród młodzieży powoduje liczne konsekwencje społeczne. Negatywne następstwa bierności i nieaktywności zawodowej dotyczą zarówno społeczeństwa jako całości, jak i jednostki oraz jej rodziny. Do ujemnych konsekwencji społecznych związanych z tym zjawiskiem zalicza się, m.in.:stres i utratę

• pewności siebie
• zahamowanie rozwoju kluczowych cech zwiększających szanse na zatrudnienie
• zwiększone ryzyko bezrobocia na dalszych etapach życia
• nasilenie przestępczości
• zwiększone prawdopodobieństwo angażowania się w aspołeczne zachowania
• zwiększone ryzyko uzależnień (alkoholizmu, narkomanii, nikotynizmu i zażywania leków uspokajających)
• problemy zdrowotne (psychiczne i fizyczne)
• zagrożenie bezdomnością
• pogorszenie perspektyw demograficznych (opóźnianie decyzji o zakładaniu rodziny i odwlekanie momentu posiadania dzieci)
• przedwczesne rodzicielstwo
• wzrost liczby samobójstw
• rezygnacja z udziału w społeczeństwie obywatelskim, w tym niższy poziom zaangażowania politycznego.

Większość czynników powodujących trudności młodych osób na rynku pracy to czynniki zewnętrzne, niezależne od nich, tj.: sytuacja gospodarcza w regionie i kraju, segmentacja rynku pracy, system edukacji, nieelastyczność rynku pracy czy wspomniane różnice pokoleniowe. Złożone przyczyny wysokiego bezrobocia wśród młodych ludzi powinny mieć odzwierciedlenie w kompleksowym podejściu do rozwiązania problemu. Dlatego wsparcie kierowane do młodych ludzi powinno iść w parze ze wsparciem dla pracodawców chcących zatrudniać osoby młode, szczególnie z niskimi kwalifikacjami i bez doświadczenia.

Istnieje wiele czynników zwiększających ryzyko „wejścia” do grupy osób niepracujących, nie uczących się i nie szkolących się. Większość tych czynników leży w rodzinie i przekazywanych wzorcach, dlatego aby zapobiegać zaprzestawaniu nauki oraz niepodejmowaniu pracy przez młodzież, należy jak najwcześniej rozpoznawać zagrożenia oraz podejmować działania prewencyjne. Problematyczne może być określenie momentu interwencji i minimalnych warunków jakie powinna spełniać rodzina, aby rozpocząć te działania.

Grupa osób NEET jest bardzo heterogeniczna, są tu osoby z różnym wykształceniem i doświadczeniem zawodowym, w różnym wieku oraz z odmiennymi problemami . Należy to wziąć pod uwagę podczas identyfikowania tych osób i projektowania działań aktywizujących je do dalszego kształcenia, podejmowania pracy zawodowej czy włączenia społecznego. Dodatkowo, należy uwzględnić potencjały lokalnego rynku pracy np. występujące nadwyżki i deficyty zawodów oraz chłonność rynku pracy.

W dłuższej perspektywie wczesne wykluczenie z rynku pracy może rozpocząć proces głębokiej destrukcji oraz nasilenia zachowań społecznie niepożądanych o charakterze kryminogennym. Przymusowa bezczynność i nieuregulowany tryb życia sprzyjają zaburzeniom takim jak: apatia, załamania nerwowe, depresja, bezsenność, alkoholizm, skłonności samobójcze. Trudności w znalezieniu pracy i postępujące wyczerpywanie się zasobów finansowych prowadzą do poczucia nieprzydatności dla społeczeństwa.

Na podstawie analizy sytuacji osób młodych: “Osoby młode w trudnej sytuacji na pomorskim rynku pracy – potrzeby, możliwości i instytucje wsparcia” opracowanej w ramach projektu “Pomorskie rekomendacje dotyczące zakresu i trafności oferty aktywizacyjnej wobec osób młodych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy” realizowanego w 2016 roku przez WUP w Gdańsku.