Na skutek postępu cywilizacyjnego, wydłużania się ludzkiego życia i poprawy jego jakości na świecie następują głębokie zmiany demograficzne. Polska, podobnie jak inne kraje europejskie i gospodarki rozwijające się, znajduje się na takim etapie rozwoju demograficznego, w którym utrzymująca się płodność poniżej prostej zastępowalności pokoleń współwystępuje z wydłużającym się trwaniem życia ludzkiego i coraz bardziej rosnącą rolą migracji zagranicznych.

Z prognoz demograficznych GUS na lata 2023-2060[1] wynika, że w Polsce w 2060 r. przewidywana liczba ludności rezydującej[2] wyniesie 32,9 mln osób. W porównaniu do stanu z 2022 r. oznacza to zmniejszenie liczby ludności Polski o 4,8 mln osób, tj. 12,7%. Przewidywania te są spójne i nie odbiegają znacząco od danych prezentowanych przez Eurostat czy ONZ.

Proces starzenia się ludności postępuje

W najbliższych czterech dekadach będziemy świadkami postępującego procesu starzenia się ludności Polski i cały czas będziemy mieć do czynienia z ujemnym przyrostem naturalnym. Dodatkowo, w 2060 r. prognozowany jest spadek o 29,2% (w odniesieniu do 2022 r.) liczby kobiet w wieku 15-49 lat (potencjalnych matek). Obserwować będziemy postępujące ruchy w strukturze ludności według wieku. Na koniec horyzontu czasowego w 2060 r. oczekiwany jest wzrost o 34,2% osób w wieku 65 lat i więcej, a liczba osób w wieku 80 lat i więcej podwoi się. Co jest dojmujące, to perspektywa znacznego spadku liczby dzieci i młodzieży (0-17 lat) o ponad 23,7% do 2060 r. oraz przewidywany duży spadek liczby osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat) - do 2060 r. ich liczba spadnie o ponad 23%, tj. o 5,1 mln osób. Tak kształtujące się przewidywania mogą prowadzić do braku zastępowalności pokoleń i sytuacji, w której coraz mniej osób zatrudnionych będzie pracować na rzecz utrzymania coraz większej liczby osób starszych, emerytów.

Tempo starzenia się społeczeństwa a ruchy migracyjne

Opisując procesy ludnościowe przekładające się na skalę i tempo starzenia się społeczeństwa nie można pominąć także ruchów migracyjnych. Problemy demograficzne, jakie już zaczynamy obserwować, mogą sprzyjać konieczności jeszcze większej otwartości na imigrantów zarobkowych, także z innych kręgów kulturowych. GUS prognozuje do 2060 r. stały wzrost liczby imigracji i spadek emigracji.

Tabela 1. Prognoza migracji zagranicznych (w tys.)  w wybranych latach 2025-2060

Źródło: dane GUS

Transkrypcja danych do Tabela 1 Prognoza migracji zagranicznych (w tys.)  w wybranych latach 2025-2060 (PDF, 579 KB)

Przewidywane procesy sprawią, że społeczeństwo w nadchodzących dekadach może okazać się nie tylko demograficznie coraz starsze, ale także różnorodne etnicznie i kulturowo. Ponadto, nawet jeśli w pierwszych dekadach imigracje w przeważającej mierze dotyczyć będą młodych osób w wieku produkcyjnym, to w dłuższej perspektywie obejmie także starsze generacje. Taka sytuacja z pewnością oddziaływać będzie na relacje w ramach stosunków społecznych, na rynku pracy czy też rynkach konsumpcji dóbr i usług.

Wykazane zmiany demograficzne oraz zachodzące procesy migracyjne stanowią wyzwanie nie tylko dla społeczeństwa czy gospodarki Polski jako całości, ale i lokalnych społeczności i wreszcie lokalnych czy regionalnych rynków pracy.

Liczba ludności rezydującej zmniejszy się w większości województw

Zmniejszenie do 2060 r. liczby ludności rezydującej prognozowane jest dla większości województw. Najmniejszy ubytek przewidywany jest dla województwa małopolskiego oraz pomorskiego (o ok. 2%, tj. odpowiednio 70,4 tys. oraz 38,2 tys. w porównaniu do 2022 r.). We wszystkich województwach do 2060 r. wzrośnie udział osób w wieku 65 lat i więcej - od 9 do ok. 13 p.p. Najwyższy udział osób w wieku 65 lat i więcej przewidywany jest dla województwa świętokrzyskiego (34,6%), natomiast największy wzrost odsetka osób w wieku 65 lat i więcej przewiduje się dla województwa warmińsko-mazurskiego, a najmniejszy dla mazowieckiego.

W województwie pomorskim w 2022 r. udział osób w wieku 65 lat i więcej w populacji wyniósł ponad 18%. Prognoza na 2030 r. zakłada wzrost udział tej kategorii osób do poziomu 20,2% , a w 2060  r. do 27,6%. Przewidywana jest także znaczna dynamika wzrostu liczby osób powyżej 80 r.ż., z ponad 88 tys. prognozowanych w 2025 r. do ponad 217 tys. w 2060 r. (wzrost o 145%). Równolegle, tak jak w przypadku prognoz krajowych, zakładany jest do 2060 r. spadek liczby dzieci i młodzieży (0-17 lat) oraz liczby osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat). Warto podkreślić, że w 2060 r. możemy mieć do czynienia z sytuacją, gdzie liczba ludności w wieku mobilnym (18-44 lata) będzie w przeważającej mierze pokrywała się z liczbą ludności w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej).

Wykres 1. Prognozowana liczba ludności rezydującej w województwie pomorskim według ekonomicznych grup wieku w wybranych latach

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Transkrypcja danych do Wykres 1 Prognozowana liczba ludności rezydującej w województwie pomorskim (PDF, 552 KB)

Dla większości powiatów w województwie pomorskim zapowiadane jest zmniejszenie się liczby ludności rezydującej. Przyrost ludności odnotują natomiast głównie powiaty, które znajdują się w bliskim lub nawet bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji trójmiejskiej.

Mapa 1. Prognozowana zmiana liczby ludności do 2060 r. w porównaniu do 2023r. według powiatów (w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Transkrypcja do Mapa 1. Prognozowana zmiana liczby ludności do 2060 r. w porównaniu do 2023r. według powiatów (PDF, 568 KB)

W perspektywie do 2060 r. dla wszystkich powiatów w naszym województwie przewidywany jest wzrost odsetka osób w wieku 65 lat i więcej, natomiast co jest warte podkreślenia, do 2048 r. w dwóch miastach na prawach powiatu (Gdańsk i Sopot) obserwowany będzie niewielki ich spadek (do 2 p.p.).

Starzenie się społeczeństwa wpływa na gospodarkę krajową i regionalną

Starzenie się społeczeństwa to globalny trend, który ma istotny wpływ na gospodarkę krajową i regionalną, a w najbliższych kilku dekadach będzie przybierać na sile.

Sytuacja kształtująca się zgodnie z prognozą będzie wpływać na coraz bardziej zauważalną konieczność dostosowywania wielu sfer funkcjonowania społeczeństwa do tego, aby starzenie się populacji było szansą na rozwój, a nie wiązało się jedynie z większymi obciążeniami. Przedsiębiorstwa i instytucje coraz częściej będą musiały podejmować działania proaktywnie, aby adaptować swoje organizacje do zachodzących zmian demograficznych w społeczeństwie. Inwestycje w edukację, przekwalifikowanie pracowników, elastyczność w zakresie modeli pracy oraz promowanie zdrowego stylu życia to tylko niektóre z działań, które mogą pomóc w zarządzaniu rynkiem pracy w dobie starzejącego się społeczeństwa. Jak podkreśla wielu specjalistów, powinniśmy przede wszystkim zmienić sposób myślenia o osobach starszych i zacząć widzieć je szerzej niż tylko jako podmioty potrzeb opiekuńczych czy zdrowotnych, a dostrzegać ich potencjał, także ekonomiczny w różnych sferach życia. 

W najbliższym czasie niezaprzeczalnie czeka nas także intensywny rozwój tzw. srebrnej gałęzi gospodarki[3], także w kontekście wielokulturowego społeczeństwa. Srebrną gospodarkę należy rozumieć jako system wytwarzania, dystrybucji i konsumpcji dóbr i usług ukierunkowany na wykorzystanie potencjału nabywczego osób starszych i starzejących się oraz zaspokajający ich potrzeby konsumpcyjne, bytowe oraz zdrowotne. Wszystkie te działania powinny zmierzać do jak najdłuższego zachowania społecznej aktywności, by przekuć problemy demograficzne w szanse i choć częściowo je zniwelować.

Opracowanie: Wydział Współpracy i Analiz, Zespół Pomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku