Ukraina jest obecnie najważniejszym krajem źródłowym migracji do Polski. Obywatele i obywatelki Ukrainy przodują w statystykach wjazdów, osiedlania się, wiz, osób podejmujących w Polsce pracę i studia oraz aplikujących o polskie obywatelstwo. Popularności Polski jako kraju docelowego dla Ukraińców sprzyja wiele czynników, w tym kluczowymi są bliskość geograficzna i kulturowa.
Migranci z Ukrainy przyjeżdżający do Polski nie mają większych problemów z komunikacją z Polakami oraz adaptacją do polskich warunków życia, są także pozytywnie postrzegani przez polskie społeczeństwo, co jest ważnym czynnikiem sprzyjającym podjęciu decyzji o przyjeździe i pozostaniu w Polsce.
Samorząd Województwa Pomorskiego, za pośrednictwem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku, zlecił przeprowadzenie pogłębionych badań, których celem było stworzenie charakterystyki obywateli Ukrainy przyjeżdżających na Pomorze, poznanie opinii mieszkańców oraz pracodawców województwa pomorskiego na temat ich zatrudniania, zdiagnozowanie zakresu wsparcia instytucjonalnego oraz wskazanie działań mających na celu integrację i wsparcie imigrantów. Przeprowadzone badania są ważne szczególnie w kontekście możliwości zwiększenia zatrudnienia obywateli Ukrainy w województwie pomorskim, przyciągnięcia nowych i zatrzymania tych, którzy już przyjechali. Migracja obywateli i obywatelek z Ukrainy do województwa pomorskiego to sposób na uzupełnienie niedoboru kadr na pomorskim rynku pracy.
Dlaczego przyjechali?
Wyniki badań wskazują, że większość pracujących w województwie pomorskim obywateli Ukrainy stanowią mężczyźni (56%). Średnia wieku wszystkich Ukraińców pracujących w naszym regionie wynosi około 37 lat. Połowa przyjezdnych to osoby pomiędzy 35 a 49 rokiem życia. Większość imigrantów posiada wykształcenie średnie zawodowe (29%) i średnie ogólnokształcące (31%). Co czwarta osoba ma wykształcenie podstawowe (24%), zaś co siódma – wyższe (14%). Zdecydowanie najwięcej Ukraińców przebywa na obszarze Trójmiasta (71,6%), przy czym dominuje pod tym względem miasto Gdańsk, gdzie zamieszkuje 60,9% wszystkich obywateli Ukrainy. Ukraińcy i Ukrainki wybierają województwo pomorskie ze względu na kulturowe podobieństwo i jakość życia. Na chęć pozostania w Gdańsku i na Pomorzu wpływają perspektywy rozwoju (własne i regionu), poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji, a także długość pobytu w województwie. Badania wskazują, że powoli zmienia się profil migrantów z Ukrainy. Obok pracowników przyjeżdżających do pracy sezonowo lub co sześć miesięcy (zgodnie z otrzymanymi zezwoleniami na podjęcie pracy), rośnie liczba osób, które wiążą swoją przyszłość z Polską i z Pomorzem. Najważniejszym motywem przyjazdu jest atrakcyjność oferty pracy (33%), niemal na równi z dużą szansą na znalezienie zatrudnienia w tej części Polski (31%). Ważnym czynnikiem przyciągającym do naszego regionu jest obecność kogoś znajomego czy bliskiego, kto już wcześniej zdecydował się na taki krok (łącznie 40%). Jeśli nawet badani sami nie mieli w tym rejonie nikogo bliskiego, istotne znaczenie miało dla nich przekonanie o występowaniu dużej mniejszości ukraińskiej na tym terenie – 23,1% badanych. Dodatkowo, o wyborze województwa pomorskiego decydują szanse na zdobycie czy podniesienie kwalifikacji zawodowych (19,0%), przekonanie o przyjaznej i tolerancyjnej postawie mieszkańców (17,9%), jak również walory turystyczne, w tym przede wszystkim obecność morza (14,8%).
Ze znajomością języka, ale nie bez przeszkód
Jako barierę uniemożliwiającą odnalezienie się w nowych warunkach zawodowych i prywatnych obywatele Ukrainy wskazują niedostateczną znajomość języka polskiego, mimo że 91% badanych deklaruje, że posługuje się nim w sposób komunikatywny. Migranci uczą się go jednak szybko, a coraz więcej pracodawców i instytucji pozarządowych organizuje kursy języka cieszące się dużą popularnością. Kolejnymi ograniczeniami, które wpływają na brak poczucia satysfakcji z przeniesienia się na Pomorze są: sprawy administracyjno-bytowe i trudności w ich załatwianiu, nieuregulowana sytuacja ubezpieczenia zdrowotnego i trudności ze znalezieniem mieszkania.
Gdzie pracują?
Ukraińcy i Ukrainki znajdują pracę tam, gdzie najbardziej brakuje pracowników – 39% mężczyzn pracuje w budownictwie, 38% kobiet w przetwórstwie przemysłowym. Następnymi branżami, w których migranci znajdują zatrudnienie są: handel hurtowy i detaliczny (32% mężczyzn i 24% kobiet), przetwórstwo przemysłowe (19% mężczyzn) oraz hotelarstwo i gastronomia (7% kobiet). Poza tym, Ukraińcy i Ukrainki zatrudniani są w innych działalnościach o charakterze usługowym, w transporcie i gospodarce magazynowej, w rolnictwie i leśnictwie. Praca, którą wykonują, jest zgodna z kwalifikacjami (44,3%) lub wykonywana jest poniżej kwalifikacji (43,6%). Zatrudnianie osób z Ukrainy w województwie pomorskim ściśle związane jest z branżą i wielkością firmy. Obywatele Ukrainy znajdują się w strukturze pracowniczej 12% średnich przedsiębiorstw, zaś w dużych przedsiębiorstwach (powyżej 250 zatrudnionych) pracują już w co piątej firmie (21%). Ponad połowa firm, które nie zatrudniają obywateli Ukrainy, ale zastanawiają się nad włączeniem w swoje szeregi pracowników z tego kraju, deklaruje zapotrzebowanie na wykwalifikowanych robotników, rzemieślników (np. spawacz, operator maszyny, wykwalifikowany murarz, krawiec czy fryzjer). Jedna trzecia spośród tych przedsiębiorstw poszukuje pracowników do prac prostych, a co czwarta firma widzi u siebie pracowników Ukrainy na stanowiskach specjalistycznych.
Przedsiębiorcy rozważający zatrudnienie obywateli Ukrainy, wskazywali również kwalifikacje, jakich potrzebują od potencjalnych pracowników. Zdecydowanie najczęściej wskazywano na kwalifikacje budowlane (29 %). W drugiej kolejności te związane z transportem (26%).
Co cenią pracodawcy?
Za największą zaletę Ukraińców i Ukrainek uważa się pracowitość - twierdzi tak ponad połowa pytanych (52%). Blisko jedna trzecia za czynnik decydujący o zatrudnieniu obywateli z Ukrainy uważa ich dyspozycyjność (32%). Nie bez znaczenia jest również przekonanie, iż ich kwalifikacje pozwalają na wypełnienie luki poprzez pracę w tych zawodach, w których u nas brakuje specjalistów (28%). Ponad jedna czwarta pytanych uważa, że obywatele Ukrainy wykonują prace, których Polacy niechętnie się podejmują (22%), jak również, że mają niższe oczekiwania płacowe w porównaniu do polskich pracowników (20%).
Bariery przy zatrudnianiu
W badaniu szczególną uwagę zwrócono na bariery występujące przy zatrudnianiu obywateli Ukrainy, dostrzegane zarówno przez tych przedsiębiorców, którzy w swoich szeregach kadrowych mają obywateli zza wschodniej granicy, jak i tych, którzy nie zdecydowali się na ich zatrudnienie. Odstraszające dla firm są przede wszystkim bariery formalne, tj. organizacja zezwoleń na pracę czy oświadczeń o zamiarze zatrudnienia cudzoziemców. Pracodawcy wskazywali również na brak komunikacji w języku polskim i konieczność organizacji zakwaterowania dla cudzoziemców. Niektórzy przedsiębiorcy obawiają się większych kontroli zewnętrznych w firmie z tego tytułu, za problematyczne uważają również ewentualną konieczność organizacji dojazdu do miejsca pracy.
Większość chce tu zostać
Dobra, rzetelna informacja i komunikacja sprzyjają stawieniu czoła wyzwaniom związanym z migracją Ukraińców. Dużo zależy od wspólnej polityki migracyjnej na poziomie województwa i od podjęcia działań z niej wynikających. Przedstawiciele instytucji biorących udział w badaniu wskazywali, że w ich opinii współdziałanie instytucji, np. w Modelu Integracji Migrantów czy dzięki inicjatywie Łączy nas Gdańsk, zwiększa szansę na lepsze współżycie migrantów w przestrzeni miasta, i że warto rozszerzać tego typu współpracę na całe województwo. W związku z tym, że obywatele Ukrainy zapewniają, że są otwarci na integrację z Polakami – 92% oświadczyło, że czuje taką potrzebę, a ponad połowa badanych (56%) deklaruje chęć pozostania w województwie pomorskim na stałe, już dziś warto zadbać o zsynchronizowaną politykę migracyjną, która sprzyjać będzie procesom integracji.
Autorka: Magdalena Żadkowska
Zapraszamy do zapoznania się z pełną wersją raportu „Obywatele Ukrainy na pomorskim rynku pracy" (PDF; 2,3 MB).
Informacje o pozostałych badaniach przeprowadzonych w 2017 r. przez Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku znajdują się w artykule „Najnowsze wyniki badań pomorskiego rynku w zakresie migracji, kompetencji i bierności zawodowej”.