Wśród osób migrujących z krajów Unii Europejskiej w 2017 roku najwięcej było obywateli Rumunii, Polski, Bułgarii oraz Portugalii i Włoch, łącznie stanowili oni 50% ogółu osób migrujących w UE. Co o tym mówi Roczny raport Komisji Europejskiej z 2018 roku?
Roczny raport Komisji Europejskiej nt. migracji na rynku pracy potwierdza najnowsze trendy migracyjne monitorowane w Polsce i na Pomorzu. Raport opiera się na ostatnich dostępnych danych z 2017 r., które wskazują, że dynamika wzrostu przepływu migrantów pomiędzy krajami UE-28 nieznacznie zmniejszyła się w porównaniu do lat 2015 i 2016.
W 2017 roku odnotowano 17 mln migrantów w krajach Unii Europejskiej, w tym 12,4 mln w wieku produkcyjnym (20-64)
Bilans migracyjny w 2017 roku Wspólnoty był dodatni, tj. więcej osób przyjechało niż opuściło obszar Unii Europejskiej (UE-28), jedynie w Hiszpanii i na Łotwie bilans był ujemny. Mobilność pracownicza pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej stale wzrasta, choć nieznacznie wolniej w ostatnim okresie. W 2017 roku odnotowano najniższy roczny wzrost migracji pracowników w wieku produkcyjnym (20-64 lata) przemieszczających się wewnątrz UE-28 od 2010 roku. W 2017 roku w stosunku do 2016 wzrost migracji wyniósł 3%, natomiast w 2016 w stosunku do 2015 wzrost migracji wyniósł 7%. Zmiany wielkości migracji w UE-28 są odzwierciedleniem zmniejszenia liczby imigrantów napływających do głównych krajów docelowych: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Włoch. W skali całej Wspólnoty napływ osób do wyżej wymienionych 5 najpopularniejszych wśród imigrantów państw stanowi 74% wszystkich osób migrujących w Unii Europejskiej. Wysoki wzrost napływu imigrantów z krajów trzecich w okresie 2016 – 2017 r. zanotowano w Polsce i na Litwie (po 14%) oraz w Portugalii (12%). Natomiast powroty do krajów pochodzenia wzrosły o 9% w 2017 r. w porównaniu do roku 2016, najczęściej do swoich krajów powracali obywatele państw członkowskich Europy środkowo-wschodniej.W 2017 r. wśród migrantów na terenie państw UE przeważały osoby z krajów trzecich – 55% wszystkich osób migrujących, natomiast 44% stanowili obywatele krajów Unii Europejskiej.
Wśród 5 państw, z których najczęściej emigrowali mieszkańcy UE w 2017 roku była Polska
Wśród osób emigrujących z krajów Unii Europejskiej w 2017 roku najwięcej było obywateli Rumunii, Polski, Bułgarii oraz Portugalii i Włoch - łącznie stanowili oni 50% ogółu osób migrujących w UE. W okresie 10 lat, od 2007 do 2017 r., największą grupę migrantów przemieszczających się w UE-28 stanowili Rumuni i Polacy - 15% wśród wszystkich migrujących oraz Włosi, Bułgarzy i Portugalczycy.
Wśród migrantów przeważają osoby młode – w wieku produkcyjnym, zainteresowane podjęciem pracy w celu poprawy jakości życia. Raport podaje, że aż 73% migrujących w Unii Europejskiej stanowią osoby w wieku produkcyjnym (20-64 lata), osoby w wieku 0-19 lat stanowią 17%, natomiast powyżej 65 roku życia 10%, dla porównania stali mieszkańcy państw UE-28 w wieku produkcyjnym stanowią 59% populacji państw UE.
Największą grupę migrantów przemieszczających się w Unii Europejskiej stanowią niskowykwalifikowani pracownicy. Paradoksalnie, pomimo wysokiej stopy bezrobocia w krajach docelowych, w pewnych zawodach i branżach ciągle poszukiwani są pracownicy z zagranicy np.: w rolnictwie, leśnictwie, przetwórstwie spożywczym, budownictwie, transporcie, usługach, produkcji przemysłowej i górnictwie.
Jeżeli chodzi o długość pobytu imigrantów w wieku produkcyjnym to najczęściej osoby przebywały w krajach docelowych Unii Europejskiej powyżej 10 lat (51%), osoby przebywające za granicą przez okres 1 – 5 lat stanowią 27% imigrantów, natomiast przebywające przez okres 5-10 lat - 22%. W poszczególnych krajach rozkład długości pobytu imigrantów znacznie się różnił, w 2017 roku największą grupę imigrantów stanowiły osoby przebywające do 5 lat w takich państwach jak Węgry, Estonia, Wielka Brytania, Dania, Szwecja czy Norwegia, natomiast przewaga imigracji długookresowych powyżej 10 lat obserwowana była przede wszystkim we Włoszech, Hiszpanii, Portugalii i Francji.
Imigranci podejmują zatrudnienie niezgodne ze swoim wykształceniem i / lub poniżej kwalifikacji zawodowych
Migranci przemieszczający się w Unii Europejskiej mają średnio nieznacznie wyższy poziom wykształcenia niż mieszkańcy państw przyjmujących, ale najczęściej podejmują pracę niewymagającą wysokich kwalifikacji. Raport wskazuje, że braki kadrowe występują jednocześnie w tych samych branżach, zarówno w krajach wysyłających, jak i przyjmujących migrantów. Okazuje się też, że często wiele osób bezrobotnych ma doświadczenie i odpowiednie kwalifikacje do pracy w branżach z deficytem pracowników i mogłyby podjąć pracę i zaspokoić potrzeby kadrowe pracodawców. Największe zapotrzebowanie na pracowników występuje w zawodach wymagających średnich oraz wyższych kwalifikacji w ICT, produkcji przemysłowej oraz transporcie (kierowcy). Raport opisuje zjawisko „braków jakościowych” (qualitative shortages) definiowane jako niedobór kandydatów do pracy w określonych zawodach i sektorach, w których jednocześnie odnotowywany jest stosunkowo wysoki poziom bezrobocia wśród osób posiadających odpowiednie doświadczenie i/lub kwalifikacje. Na przykład w Wielkiej Brytanii występuje zjawisko niedoboru pracowników w niektórych zawodach jak kierowcy, operatorzy urządzeń mobilnych, pracownicy w produkcji, budownictwie czy branży wydobywczej, co generuje wysoki napływ imigrantów podejmujących pracę w ww. sektorach. We Włoszech zjawisko „braków jakościowych” dotyczy np. opiekunów osób zależnych, usług utrzymania czystości, pracowników w budownictwie, rolnictwie, produkcji i transporcie - braki kadrowe w ww. sektorach wypełniają imigranci. W Niemczech imigranci z powodzeniem podejmują zatrudnienie w hotelarstwie i gastronomii.
W ramach badania zrealizowanego na terenie województwa pomorskiego do zawodów deficytowych, tzn. takich, w których w 2018 roku przewidywano wysokie zapotrzebowanie i niedobór pracowników należały zawody z budownictwa, transportu i logistyki, gastronomii i hotelarstwa, opieki zdrowotnej i społecznej. Na koniec 2018 r. w Polsce zarejestrowanych było 970 tys. osób bezrobotnych, spośród nich 840 tys. poprzednio pracowało (87%), natomiast pracujących w ciągu ostatnich 12 miesięcy było 686 tys. (ponad 60%); w podziale na zawody deficytowe liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła odpowiednio: w budownictwie 72 tys. (7,4%), w transporcie 23 tys. (2,4%), w gastronomii i hotelarstwie 30 tys. (3,1%) oraz w opiece zdrowotnej i społecznej 23 tys. (2,4%).
Czynnik ekonomiczny pozostaje najważniejszym powodem migracji
Najważniejszym powodem migracji na europejskim rynku pracy jest czynnik ekonomiczny; dotyczy to zarówno migrantów UE-28, jak i osób przyjeżdżających z krajów trzecich do Polski. W przypadku migracji wewnątrz Unii Europejskiej najważniejszym powodem migracji jest chęć podjęcia pracy - 51% migrantów wskazuje ten czynnik jako główną przyczynę migracji, na drugim miejscu są powody rodzinne, które wskazało 37% migrantów, następnie nauka 6% i pozostałe powody 5%. Jeżeli chodzi o przyjazdy imigrantów do Polski to głównym powodem jest również chęć podjęcia zatrudnienia - 72%, na drugim miejscu są powody rodzinne, które\ wskazuje 10% migrantów oraz chęć podjęcia lub kontynuowania nauki – 7%.
Wśród migrantów na terenie Unii Europejskiej (UE-28) w 2017 r. poziom zatrudnienia wynosił 76% i był wyższy o 3% w porównaniu do mieszkańców krajów przyjmujących. Należy podkreślić duże zróżnicowanie zatrudnienia wśród imigrantów w zależności od kraju docelowego: najwyższy wskaźnik zatrudnienia imigrantów odnotowano w Czechach 90%, Szwajcarii 82% i Norwegii 81% przy stopie bezrobocia wśród imigrantów odpowiednio 0%, 7% i 5%; natomiast najniższy wskaźnik zatrudnienia wśród imigrantów odnotowano we Włoszech 39%, Francji 59% i Hiszpanii 61% przy stopie bezrobocia odpowiednio 21%, b.d., 16%. W 2017 roku 81% migrantów w krajach UE było aktywnych zawodowo, natomiast 17% było biernych zawodowo.
W Polsce, jak również w województwie pomorskim, głównymi przyczynami zmniejszenia się liczby osób bezrobotnych jest powstawanie nowych miejsc pracy, niekorzystny trend demograficzny oraz emigracja zagraniczna, głównie osób młodych zainteresowanych podjęciem pracy na korzystniejszych warunkach niż w kraju. Równolegle odnotowujemy znaczący wzrost liczby imigrantów napływających do Polski z krajów trzecich. Deficyt pracowników uzupełniany jest przez rosnącą pulę imigrantów głównie z Ukrainy, Białorusi i Gruzji. Tylko w latach 2014 - 2017 zarejestrowano w województwie pomorskim około 300 tys. oświadczeń pracodawców o zamiarze powierzenia pracy obywatelom zza wschodniej granicy. Możemy założyć, że ubytek osób w wieku produkcyjnym jest płynnie zastępowany przez pracowników z zagranicy. W roku 2018 natężenie zjawiska imigracji zarobkowej w naszym regionie nadal było wysokie - średnio co miesiąc do powiatowych urzędów pracy zgłaszano ok. 11 tys. oświadczeń o powierzeniu pracy cudzoziemcom.
Mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa imigrantom zarobkowym w zakresie legalności zatrudnienia i pobytu pracującym na terenie województwa pomorskiego od 2017 r. corocznie organizowany jest cykl spotkań informacyjnych dla pracodawców pt. „Pomorskie wspiera pracodawców”. Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku we współpracy z Powiatowymi Urzędami Pracy, Państwową Inspekcją Pracy oraz m.in. Strażą Graniczną, Urzędem Skarbowym, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych zorganizował do tej pory kilkadziesiąt spotkań informacyjnych dla blisko 800 pracodawców.
Równolegle w temacie pobytu i zatrudniania cudzoziemców prowadzone są szkolenia dedykowane wyłącznie agencjom zatrudnienia, które odgrywają istotną rolę w zaspokajaniu potrzeb kadrowych pomorskich pracodawców pośrednicząc w zatrudnianiu m.in. imigrantów z krajów trzecich.
Jednym z kluczowych wyzwań pomorskiego rynku pracy, które wskazano w Regionalnym Planie Działań na Rzecz Zatrudnienia jest „Wspieranie mobilności przestrzennej i zawodowej” dlatego zaplanowano działania mające na celu wsparcie imigrantów pod nazwą „Budowanie i rozwijanie systemu wsparcia imigrantów z państw trzecich w obszarze rynku pracy”. Imigranci zostali również wskazani jako priorytetowa grupa wymagająca wsparcia na regionalnym rynku pracy. Zapisy RPDZ/2018 uwzględniają wyniki przeprowadzonych w 2017 r., przez Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku w imieniu Samorządu Województwa Pomorskiego, badań dotyczących zjawiska imigracji obywateli Ukrainy w województwie pomorskim. Działania wspierające imigrantów będą kontynuowane w kolejnych latach, na co wskazują zapisy RPDZ dla województwa pomorskiego na rok 2019.
Oprac.: Paweł Bardon, WUP w Gdańsku