Województwo pomorskie, podobnie jak inne regiony Europy, staje przed problemem utraty potencjału ludzi młodych. Osoby w wieku 20-30 lat stanowią największą grupę w strukturze bezrobotnych i spośród wszystkich grup wiekowych borykają się z największymi problemami ze znalezieniem zatrudnienia. Wśród młodych notuje się także dużą liczbę tzw. NEETs, którzy w ogóle nie są zainteresowani edukacją ani pracą. Gdy uwzględnimy tendencję do starzenia się społeczeństwa, niski przyrost naturalny oraz silne ruchy migracyjne, problem niewykorzystanego potencjału może mieć już w niedalekiej przyszłości bardzo poważne konsekwencje dla gospodarki oraz sytuacji społecznej w kraju i regionie.

 

W Polsce zarysowuje się problem kryzysu demograficznego spowodowanego obniżonym współczynnikiem przyrostu naturalnego. Negatywne trendy demograficzne pogłębiają się również w województwie pomorskim, chociaż z mniejszą dynamiką niż w innych rejonach kraju. Wysoki współczynnik dzietności na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego stulecia był efektem wchodzenia w wiek reprodukcyjny pokolenia tzw. „baby boomers”. Od tamtego momentu współczynnik ten systematycznie malał. W województwie pomorskim do roku 2015 oscylował na poziomie ok. 1,4, w kolejnych dwóch latach rósł i w 2017 wynosił 1,63.

Mapa 1: Współczynnik dzietności w Polsce w 2017 r.

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

Transkrypcja danych do mapy 1: Współczynnik dzietności w Polsce w 2017 r. (PDF; 485 KB)

Należy przy tym odnotować, że Pomorskie ma najwyższy w kraju przyrost naturalny. Mimo to wartość wskaźnika jest niepokojąca, trzeba pamiętać bowiem, że obecne pokolenie wyżowe znajduje się w wieku reprodukcyjnym. W statystyce urodzeń brak jest kolejnej fali wyżu, a tak kształtująca się struktura demograficzna może przyczynić się w przyszłości do obniżenia dynamiki rozwoju gospodarczego.

 

W Polsce młodzi po studiach aktywni na tle rówieśników z Europy

Pomorzanie w wieku 30-49 lat wykazują się największą aktywnością ekonomiczną. Najmniejsza aktywność dotyczy osób młodych (15-29 lat), wśród których wskaźnik zatrudnienia wynosi 51,3%.

Wykres 1: Wskaźnik zatrudnienia wg grup wiekowych i płci w 2017 r. dla województwa pomorskiego
 

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

Transkrypcja danych do wykresu 1: Wskaźnik zatrudnienia wg grup wiekowych i płci w 2017 r. dla województwa pomorskiego (PDF; 529 KB)

Młodzi w Polsce, na tle swoich kolegów z innych państw unijnych, po osiągnięciu wieku wiążącego się zazwyczaj z ukończeniem studiów, stosunkowo licznie uzyskują zatrudnienie (78,5% wobec 74,3% średnio w UE). Jeśli rozpatrujemy wskaźnik zatrudnienia według płci, to jego wartość jest zdecydowanie niższa dla młodych kobiet: w Polsce i UE wynosi ok. 69%, podczas gdy w przypadku mężczyzn to odpowiednio 87,1% oraz 79,2%. Wynika to zapewne z tego, iż w wieku 25-29 często podejmowane są decyzje prokreacyjne, a urodzenie dziecka stanowi czynnik sprzyjający okresowemu wyłączeniu z rynku pracy.

Interesujące różnice na poziomie unijnym występują w kategorii 15-19 lat. Państwa europejskie dzielą się pod tym względem na dwie grupy: dominującą liczebnie, do której zalicza się również Polska, w której zatrudnienie osób w wieku 15-19 jest niewielkie (4,8% wobec średniej unijnej 16,1%) i grupę ze stosunkowo wysokim wskaźnikiem zatrudnienia młodych, w której dominują Holandia (54,5%), Dania (47,3%) i Austria (31,8%). Poza Polską wartość wskaźnika poniżej średniej europejskiej, do tego jednocyfrową, osiągnęły m.in.: Słowacja, Czechy, Bułgaria, Belgia, Włochy, Węgry.

 

Nadal wysokie bezrobocie młodych

Przy zbliżonych odsetkach bezrobocia dla trzech grup wiekowych powyżej 30 r.ż., młodzi ludzie ponad dwa razy częściej bezskutecznie poszukiwali pracy. W Pomorskiem stopa bezrobocia osób młodych według Eurostatu wynosi 8,3% (dla mężczyzn 7,6% i 9,3% dla kobiet). W Unii Europejskiej stopa bezrobocia dla kobiet w wieku 15-29 jest tylko 0,3 pkt. proc. większa niż dla mężczyzn.

Wykres 2: Udział bezrobotnych w ogóle aktywnych zawodowo wg grup wiekowych, w województwie pomorskim na tle kraju w 2017 r.
 

 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT

Transkrypcja danych do wykresu 2: Udział bezrobotnych w ogóle aktywnych zawodowo wg grup wiekowych, w województwie pomorskim na tle kraju w 2017 r. (PDF; 529 KB)

Dane pokazujące stopę bezrobocia w grupie wiekowej 15-29, dla wybranych krajów Unii tłumaczą, dlaczego problem bezrobocia osób młodych znajduje się w centrum zainteresowania. Pomimo, że ogólny trend spadku bezrobocia w całej Europie dotyczy również młodych, nadal w części krajów UE stopa bezrobocia w tej grupie utrzymuje się na wysokim poziomie (m.in. 35,6% w Grecji i 29,4% w Hiszpanii). W Polsce skala problemu jest znacznie mniejsza, jednak wciąż wskaźnik bezrobocia osób młodych jest znacznie wyższy niż stopa bezrobocia ogółem w kraju.

 

Młodzi bierni zawodowo w województwie pomorskim

W naszym regionie ponad 170 tys. osób w wieku 15-29 lat pozostaje biernych zawodowo. W tej grupie wiekowej udział biernych jest blisko trzy razy większy niż w grupach 30-39 oraz 40-49. Wyższy odsetek niepracujących i nieszukających pracy obserwujemy tylko w przypadku kategorii dotyczącej osób powyżej 50 r.ż., uwzględniającej również ogół ludności w wieku poprodukcyjnym (65+). Odsetek biernych w wieku 15-29 lat jest w województwie pomorskim niższy o 1,8 pkt. proc. od średniej w kraju.

Wykres 3: Udział biernych zawodowo wg grup wiekowych w 2017 r. w województwie pomorskim na tle kraju
 

 

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

Transkrypcja danych do wykresu 3: Udział biernych zawodowo wg grup wiekowych w 2017 r. w województwie pomorskim na tle kraju (PDF; 527 KB)

Jeśli przyjrzymy się deklarowanym przyczynom bierności zawodowej, to nie jest zaskoczeniem fakt, że wśród osób w wieku 15-29 najczęst­szym powodem braku aktywności na rynku pracy jest nauka i uzupełnianie kwalifikacji (79,2%). To tłumaczy, dlaczego tak dużo młodych w naszym województwie nie pracuje i nie szuka pracy. Możemy spodziewać się, że osoby zaliczane do biernych zawodowo, które aktualnie uczą się, podejmą zatrudnienie po zakończeniu nauki. Kolejnym powodem bierności są obowiązki rodzinne i te związane z prowadzeniem domu (19,5%) oraz opieka nad dzieckiem lub osobą zależną (9,2%). Przyczyny te są dużo częściej deklarowane przez biernych w Polsce niż w UE. Brak aktywności na rynku pracy związany z chorobą czy niepełnosprawnością deklarowało 3,3% osób. Jest także grupa, która nie pracuje i nie poszukuje pracy z powodu znie­chęcenia bezskutecznością poszukiwań pracy. Ta­kie osoby stanowiły 1,4% młodych biernych Polaków. Inne przyczyny bierności stanowią 0,7% dla Polski i 5,5% dla Unii. Dotyczą one, między innymi tzw. osób uprzywilejowanych, czyli dzieci zamożnych rodziców, które mogą pozwolić sobie na odwlekanie wejścia w dorosłość, ponieważ nie muszą się martwić o środki na utrzymanie.

Grafika: Przyczyny bierności osób młodych w wieku 15-29 w Polsce i Unii Europejskiej

 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT

Transkrypcja danych do grafiki: Przyczyny bierności osób młodych w wieku 15-29 w Polsce i Unii Europejskiej (PDF; 531 KB)

 

Kim jest NEET?

Dla oceny sytuacji młodych na rynku pracy użyteczną kategorią okazuje się tzw. NEET (ang. not in employment, education and training). Do tej grupy zaliczane są osoby młode (15-24 lata), które nie pracują, nie uczą się ani nie szkolą. NEETs postrzegani są jako poważny problem Unii Europejskiej, generujący wysokie koszty społeczne. Identyfikacja tej grupy stwarza problemy metodologiczne ze względu na jej dużą heterogeniczność: zaliczamy do niej np. osoby chore lub niepełnosprawne czy młodych opiekunów dzieci lub osób zależnych. Te osoby zwykle mają niewielki wpływ na swoje położenie. Z drugiej strony, do grupy NEETs należy też młodzież w pełni kontrolująca swoją sytuację: są to osoby, które nie poszukują pracy ani nie dążą do tego, żeby się kształcić, mimo że nie przeszkadzają im w tym żadne zobowiązania czy niepełnosprawność.

Wykres 4: Odsetek młodzieży w wieku 15 - 24 lata o statusie NEET w latach 2013 - 2017
 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT

Pobierz transkrypcję danych do wykresu 4: Odsetek młodzieży w wieku 15 - 24 lata o statusie NEET w latach 2013 - 2017 (PDF; 528 KB)

Analizując dane EUROSTATU o strukturze NEET w wybranych krajach UE, zauważyć można pewne trendy. Populacja osób z grupy NEET zarówno w Europie, jak też w Polsce kurczyła się w latach 2003–2008, a potem zaczęła rosnąć aż do 2012 roku. Od 2012 roku liczba NEETs sukcesywnie się zmniejszała, osiągając w 2017 poziom 10,9% w UE oraz 9,5% w Polsce, dla województwa pomorskiego ten odsetek jest jeszcze niższy i wynosi 9,3%.

Mapa 2: Udział grupy NEET wśród młodzieży w wieku 15-24 w Polsce w roku 2017 r.
 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT

Pobierz transkrypcję danych do mapy 2: Udział grupy NEET wśród młodzieży w wieku 15-24 w Polsce w roku 2017 r. (PDF; 487 KB)

W województwie pomorskim odsetek osób zaklasyfikowanych do grupy NEET wśród młodzieży w wieku 15-24 lata w 2017 r. wynosił 9,3%, co dawało ósme miejsce w kraju. Najniższy odsetek młodzieży NEET występuje w województwie śląskim (7,3%) i mazowieckim (7,4%) Zdecydowanie najgorsza sytuacja jest w województwach: warmińsko-mazurskim (14,6%), podkarpackim (13,6%) i lubuskim (12,6%).

Wśród młodzieży NEET więcej jest kobiet niż mężczyzn. W 2017 roku odsetek młodych kobiet należących do tej grupy wynosił w Unii Europejskiej 11,2%, w stosunku do 10,7% dla młodych mężczyzn. W Polsce i województwie pomorskim ta dysproporcja jest jeszcza większa: 10,7% kobiet do 8,3% mężczyzn w Polsce i 10,1% do 8,4% w Pomorskiem.

Wykres 5 i 6: Odsetek osób NEET w wybranych grupach wiekowych z uwzględnieniem płci – dane dla Polski i UE (28)

 

Pobierz transkrypcję danych do wykresu 5 i 6: Odsetek osób NEET w wybranych grupach wiekowych z uwzględnieniem płci – dane dla Polski i UE (28) (PDF; 691 KB)

Odsetek kobiet w grupie NEET rośnie z wiekiem badanych. W 2017 roku w krajach Unii wśród NEETs w wieku 15-19 lat było 46,8% kobiet, w grupie 20-24 lata już 50,9%, a wśród 25-29 lat aż 62,8% stanowiły kobiety. W Polsce te udziały wyglądały następująco: 48,8%, 56,0%, 72,4%. Jeśli więc pominiemy najmłodszych, możemy stwierdzić, że zjawisko NEET występuję częściej u kobiet, a dodatkowo w kolejnych rocznikach nasila się, podczas gdy u mężczyzn występuje rzadziej i maleje z wiekiem. Różnica ta jest efektem wielu czynników ekonomicznych, kulturowych i regulacyjnych, takich jak np. urlop macierzyński czy wychowawczy.
 

Ryzyko przynależności do NEET

Literatura jest ogólnie zgodna w kwestii zakresu społecznych, gospodarczych i osobistych czynników, które zwiększają szanse na przynależność jednostki do grupy NEET. Wśród czynników, które najczęściej determinują pojawienie się statusu NEET u młodych ludzi, wymienia się np.:

• niskiej jakości edukację,
• migracyjną przeszłość,
• niepełnosprawność,
• pochodzenie z rodzin rozwiedzionych,
• pochodzenie z rodzin, w których rodzice mieli problem z zatrudnieniem,
• niski przychód gospodarstwa domowego,
• zamieszkanie na prowincji.

Według badań niski poziom wykształcenia zwiększa prawdopodobieństwo bycia NEET trzykrotnie, młodzież ze środowisk imigracyjnych jest o 70% bardziej narażona na przynależność do NEET niż młodzi ludzie będący obywatelami danego kraju. Posiadanie rodziców, którzy doświadczyli bezrobocia zwiększa prawdopodobieństwo przynależności do grupy NEET o 17%, rozwód rodziców zwiększa prawdopodobieństwo przynależności do grupy NEET ich dzieci o 30%. Problemy zdrowotne, w tym różnego rodzaju niepełnosprawność (fizyczna lub psychiczna), zwiększają o 40% ryzyko bycia w grupie NEET w stosunku do osób, które takich problemów nie mają. [1]