Gospodarka województwa pomorskiego podlega w ostatnim czasie przemianom, których odzwierciedlenie widoczne jest na rynku pracy. Poprawa koniunktury w sytuacji niskiego i wciąż spadającego bezrobocia, a także reform dotyczących systemu emerytalnego w Polsce (skutkujących redukcją liczby osób pracujących) oraz emigracji z naszego kraju wywołuje napięcia na rynku pracy. Ich przejawem jest między innymi rosnący popyt na pracę, ale także trudności, już nie tylko sezonowe, w znalezieniu pracowników spełniających oczekiwania pracodawców.
Tym samym narasta problem tzw. zawodów czy kwalifikacji deficytowych. Dotyczy to zarówno pracowników wysoko wykwalifikowanych, jak i pracowników fizycznych. Sytuacja ta może stanowić istotną barierę rozwoju dla gospodarki województwa, w tym dla jej sektorów kluczowych, zwłaszcza tzw. inteligentnych specjalizacji mających priorytetowe znaczenie w polityce gospodarczej regionu.
Przeprowadzenie dogłębnej analizy obecnego stanu rynku pracy, w tym zwłaszcza zapotrzebowania na kompetencje i kwalifikacje, oraz wskazanie zawodów deficytowych czy niszowych stało się koniecznością. Temat podjęty został przez Samorząd Województwa Pomorskiego, który za pośrednictwem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku zlecił przeprowadzenie pogłębionych badań. Pozwoliły one pozyskać informacje m.in. o tym jakie jest zapotrzebowanie pomorskich pracodawców na zawody oraz kwalifikacje, jakie problemy rekrutacyjne mają pomorscy przedsiębiorcy, czy kompetencje absolwentów pomorskich uczelni są adekwatne do potrzeb przedsiębiorstw oraz czy i jakie są strategie kształcenia ustawicznego w pomorskich przedsiębiorstwach.
Kluczowe i poszukiwane zawody
Zapotrzebowanie na kluczowe/niszowe zawody zgłaszane jest przez 22,6% przedsiębiorstw. Jest ono zróżnicowane przestrzennie – największe zapotrzebowanie deklarują przede wszystkim przedsiębiorstwa z podregionu gdańskiego i trójmiejskiego, najmniejsze – ze starogardzkiego. Znaczenie ma również wielkość przedsiębiorstwa – najwyższy odsetek przedsiębiorstw, które zgłaszają zapotrzebowanie na kluczowe/niszowe zawody, dotyczy dużych firm. Region trójmiejski jest obszarem, gdzie koncentruje się większość zasobów pracy województwa pomorskiego. Ze względu na wzrost roli metropolii w gospodarce Polski, jak i regionu Morza Bałtyckiego czy Europy Centralnej, w obszarze metropolitalnym Gdańska, Gdyni i Sopotu i jego tzw. obszarze uzupełniającym, należy spodziewać się rosnącego zapotrzebowania na kluczowe i niszowe zawody oraz kompetencje.
Kto najbardziej potrzebny?
Przedsiębiorcy z województwa pomorskiego wskazali zapotrzebowanie na 327 zawodów występujących w Klasyfikacji Zawodów i Specjalności (KZiS). Do najbardziej poszukiwanych zaliczyć należy: sprzedawcę, kierowcę samochodu dostawczego, specjalistę zastosowań informatyki (informatyka), mechanika pojazdów samochodowych oraz robotnika budowlanego. Firmy z województwa pomorskiego zgłaszają zapotrzebowanie na pracowników wszystkich grup – największe na robotników przemysłowych i rzemieślników (8,8% ogółu firm), specjalistów (8,2%), techników i inny średni personel (5,4% ogółu firm) oraz pracowników usług i sprzedawców (5,1%). Oznacza to, że istnieje zapotrzebowanie zarówno na absolwentów uczelni wyższych, jak i na absolwentów szkół zawodowych oraz techników kierunkowych.
Dane te potwierdzają wyniki prognozy „Barometr zawodów na rok 2018”. Branże, w których dostrzegany jest brak pracowników, to w szczególności budownictwo, transport i spedycja, gastronomia i zakwaterowanie oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna. Według ekspertów najtrudniej będzie zaspokoić zapotrzebowanie pracodawców na osoby wykonujące zawody: kierowca samochodu ciężarowego, elektryk, spawacz, robotnik budowlany, kucharz. Profesje te zostały uznane za deficytowe we wszystkich powiatach województwa pomorskiego.
Transkrypcja danych do grafiki Oczekiwane od kandydatów kompetencje (PDF; 669 KB)
Specyficzna sytuacja dotyczy Trójmiasta i okolic, gdzie koncentruje się działalność gospodarcza województwa pomorskiego, w związku z czym prognoza zapotrzebowania na zawody w tym rejonie odbiega w sposób istotny od przewidywań dla całego województwa. Występują tu problemy w znalezieniu pracowników ds. finansowych ze znajomością języków obcych oraz w zawodach związanych z informatyką (analitycy, testerzy i operatorzy systemów teleinformatycznych oraz projektanci i administratorzy baz danych, programiści).
Inteligentne Specjalizacje w trudnej sytuacji kadrowej
Zapotrzebowanie na kluczowe/niszowe zawody wygląda zupełnie inaczej w przypadku firm, których działalność wpisuje się w obszar tzw. Inteligentnych Specjalizacji Pomorza – tu ponad połowa (63,6%) przedsiębiorców zgłasza takie zapotrzebowanie. Największe (67,4%) zadeklarowały przedsiębiorstwa działające w obszarze technologii interaktywnych (ISP2). Najczęściej zgłaszane jest zapotrzebowanie na informatyków, w tym inżynierów oprogramowania, projektantów/architektów systemów teleinformatycznych, programistów aplikacji oraz specjalistów do spraw doskonalenia i rozwoju aplikacji a także testerów oprogramowania komputerowego. Widoczne jest również zapotrzebowanie na specjalistów z zakresu tzw. big data czy very big data, w tym analityków baz danych oraz asystentów przetwarzania danych i doradców finansowych. Firmy produkcyjne zgłaszają jednocześnie zapotrzebowanie na monterów, w tym zwłaszcza elektromonterów instalacji elektrycznych, monterów-elektroników w tym specjalizujących się w sprzęcie komputerowym. Zgłaszane jest również zapotrzebowanie na kierowników produkcji, mistrzów produkcji w przemyśle, dyrektorów technicznych, personel liniowy oraz biurowy.
Najbardziej poszukiwane zawody w ISP 1…
Wśród podmiotów z ISP1 (Technologie offshore i portowo-logistyczne) do najbardziej poszukiwanych zawodów zaliczyć należy: kierowników projektów, kierowników działów reklamy, promocji bądź PR, kierowników działu operacji finansowych, specjalistów do spraw marketingu i handlu, informatyków, ekonomistów, księgowych oraz spawaczy.
… i w technologiach ekoefektywnych
Wśród firm ISP3 (Technologie ekoefektywne) obecnie największe zapotrzebowanie zgłaszane jest na specjalistów do spraw rozwoju oprogramowania systemów informatycznych oraz architektów. W mniejszym stopniu dotyczy również projektantów/architektów systemów teleinformatycznych, inżynierów budowy dróg, inżynierów mechaników (maszyny i urządzenia przemysłowe), inżynierów elektryków, inżynierów telekomunikacji, inżynierów teleinformatyków, elektroenergetyków elektrowni cieplnych. Są to profile wymagające wysokich kwalifikacji i wykształcenia specjalistycznego na poziomie wyższym. Niezbędni są także spawacze, elektromonterzy instalacji elektrycznych, monterzy instalacji i urządzeń sanitarnych, monterzy i konserwatorzy instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, monterzy układów hydraulicznych i pneumatycznych. To również są zawody wysoce specjalistyczne.
Zapotrzebowanie w zakresie technologii medycznych
Przedsiębiorcy funkcjonujący w ramach ISP4 (Technologie medyczne) zgłaszali przede wszystkim zapotrzebowanie na informatyków (specjalistów zastosowań informatyki), biotechnologów, lekarzy ze specjalizacją w pediatrii oraz techników dentystycznych. W mniejszym stopniu zgłaszane jest zapotrzebowanie na pielęgniarki, chemików, laborantów chemicznych i techników analityków, biologów oraz lekarzy, w tym zwłaszcza specjalistów chirurgii ogólnej, specjalistów medycyny rodzinnej, neurochirurgów i dentystów, techników technologii żywności i dietetyków oraz kierowników projektu. Widać zainteresowanie specjalistami przetwarzania baz danych, w tym analityków baz danych, bio-informatyków, a także inżynierami automatyki i robotyki, projektantami grafiki stron internetowych, specjalistami do spraw rachunkowości zarządczej, koordynatorami projektów unijnych czy administratorami bezpieczeństwa informacji (inspektor ochrony danych).
Wyniki badań potwierdzają, że programy ISP są kluczowym instrumentem polityki rozwoju regionalnego oraz poprawy konkurencyjności, mobilizującym zasoby finansowe, instytucjonalne oraz ludzkie. Jest to istotne tym bardziej, że przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach ISP, zgodnie z uzyskanymi wynikami, są ponadprzeciętnie zmobilizowane do podnoszenia kompetencji, doświadczają problemów z rekrutacją pracowników oraz delegują pracowników na szkolenia. Brak dostępu do wykwalifikowanych pracowników może być zasadniczą barierą rozwoju specjalizacji w nachodzących latach.
Oczekiwane kwalifikacje pracowników
Najwięcej przedsiębiorców z województwa pomorskiego oczekuje od kandydatów doświadczenia na podobnym stanowisku oraz ukończenia szkoły kierunkowej bądź posiadania wyższego wykształcenia o profilu kierunkowym. Te dwa wymogi są wyraźnie dominujące. Co więcej, kolejne czynniki mają podobny charakter: znajomość konkretnej branży czy umiejętności charakterystyczne dla konkretnej branży. Istotne są również kompetencje miękkie, takie jak: dokładność, sumienność, rzetelność czy systematyczność, jak również ogólna motywacja do pracy.
Kompetencje do uzupełnienia
Wobec wyzwań związanych z rosnącą konkurencją, presją globalizacyjną oraz poprawą koniunktury zaskakujące jest, że według 78,1% przedsiębiorstw kompetencje deficytowe „raczej” oraz „zdecydowanie” nie występują. Większe przedsiębiorstwa mają większą świadomość występowania kompetencji i kwalifikacji deficytowych i wymagających uzupełnienia. Większość wskazań dotyczy specjalistycznych szkoleń o charakterze zależnym od profilu działalności przedsiębiorstwa. Poza tym, pomorscy przedsiębiorcy odczuwają potrzebę zwiększania doświadczenia zawodowego w określonych zawodach. Wskazują także na konkretne kursy i szkolenia (na przykład w zakresie systemów płac czy obsługi maszyn budowlanych).
Dopasowanie oferty kształcenia do potrzeb pracodawców
Pomorskie uczelnie w naturalny sposób stanowią zaplecze kadrowe dla rekrutacji pracowników z wyższym wykształceniem. Dyskusja na temat tego, jaki powinien być sposób kształcenia na studiach wyższych oraz czy kształcenie akademickie powinno mieć charakter zawodowy, toczy się do dawna. Często formułowany jest pogląd, że umiejętności absolwentów nie są satysfakcjonujące. Powyższe stwierdzenie nie znajduje odzwierciedlenia w wynikach badania WUP. Opinia przedsiębiorstw odnośnie oceny programów kształcenia na poziomie wyższym i zawodowym jest pozytywna. Aż 69,6% przedsiębiorstw nie widzi potrzeby zmian w tym zakresie. Z drugiej strony przedsiębiorcy, zapytani o przyczyny niedopasowania wiedzy i umiejętności absolwentów do potrzeb pomorskich firm, wskazali szereg luk w profilu kształcenia, jak i konieczność edukowania na granicy różnych obszarów nauki w ramach kierunków międzywydziałowych, często łączących kompetencje techniczne z miękkimi. Wskazano również konieczność zwiększenia ogólnej ilości godzin i charakteru kształcenia z naciskiem na zwiększenie liczby godzin praktycznych, pracy grupowej oraz pracy w naturalnym środowisku przedsiębiorstw. Aby lepiej dopasować profil kształcenia, powinno się wzmocnić współpracę uczelni z przedsiębiorcami, która odbywa się między innymi poprzez uczestnictwo przedstawicieli biznesu w radach ekspertów czy innych forach współpracy nauka–biznes.
Szkolenia
Jednym ze sposobów podniesienia kwalifikacji pracowników jest uczestnictwo w zewnętrznych szkoleniach. Pracownicy uczestniczyli w nich w przypadku 10,4% przedsiębiorstw województwa pomorskiego. Odsetek przedsiębiorstw, w których delegowano pracowników na zewnętrzne szkolenia, rośnie wraz z ich wielkością. W grupie przedsiębiorstw mikro odnotowano 9,9% wskazań potwierdzających delegowanie, w grupie średnich – 32,1%, natomiast dużych – 27,1%. Jeśli chodzi o rodzaj szkoleń, na jakie w 2016 roku kierowani byli pracownicy, przede wszystkim miały one charakter branżowy oraz dotyczyły organizacji pracy. W przypadku szkoleń, na które delegowani są pracownicy w dużych przedsiębiorstwach, relatywnie dużą rolę odgrywają szkolenia dotyczące pracy w zespole. Uzyskane wyniki wskazują, że wielu przedsiębiorców nie przywiązuje uwagi do wysyłania pracowników na szkolenia. Powodem może być niska świadomość wyzwań biznesowych bądź technologicznych, ale także niewielka przydatność szkoleń bądź ich niedopasowanie do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorców.
Artykuł napisany na podstawie raportu „Zapotrzebowanie pracodawców na kompetencje pracowników w kontekście rozwoju społeczno-gospodarczego województwa pomorskiego" PDF; 7,8 MB) autorstwa Tomasza Brodzickiego i Stanisława Umińskiego, Instytut Rozwoju.
Informacje o pozostałych badaniach przeprowadzonych w 2017 r. przez Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku znajdują się w artykule „Najnowsze wyniki badań pomorskiego rynku w zakresie migracji, kompetencji i bierności zawodowej”.