14 września obchodzimy Dzień Walki z Wypaleniem Zawodowym, którego pomysł ustanowienia powstał przy realizacji przez Związek Przedsiębiorców i Pracodawców kampanii społecznej – Wypalenie Zawodowe na Celowniku.

Praca to bardzo ważny element życia każdego człowieka - jest przede wszystkim źródłem utrzymania, ale dobrze, gdy daje również satysfakcję. Dzięki pracy człowiek może realizować swoje ambicje i potrzeby. Praca pozwala również nawiązywać wartościowe relacje międzyludzkie, tworzą się więzi społeczne. Jednak między zadowoleniem z pracy i poświęceniem się jej a chronicznym przepracowaniem, mogącym skutkować wypaleniem zawodowym, jest cienka granica. Zostaje ona przekroczona, gdy pracownik traci satysfakcję z wykonywanej pracy oraz motywację do podejmowania obowiązków zawodowych, czuje się przepracowany, przemęczony, zestresowany, przestaje się rozwijać zawodowo, a efektywność wykonywanych zadań spada.

Wypalenie zawodowe – definicja według WHO

Pojęcie Wypalenia Zawodowego zostało zdiagnozowane w amerykańskiej literaturze psychologicznej w połowie lat 70. Herbert J. Freudenberger - amerykański psychiatra, w autorskim artykule użył określenia wypalenie do oznaczenia stanu wyczerpania jednostki spowodowanego nadmierną ilością zadań.

1 stycznia 2022 r. weszła w życia nowa wersja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD), która uwzględnia w kodzie QD85 wypalenie zawodowe. Zgodnie z definicją przyjętą przez WHO, która odpowiedzialna jest za sporządzenie ICD, wypalenie zawodowe to syndrom wynikający z przewlekłego stresu w miejscu pracy, który nie został w sposób skuteczny opanowany. 

Syndrom wypalenia zawodowego charakteryzuje się trzema wymiarami. Są to:

•  uczucie wyczerpania,
• zwiększony dystans psychiczny do wykonywanej pracy lub poczucie negatywizmu bądź cynizmu związane z wykonywaną pracą,
• poczucie nieskuteczności i braku spełnienia.

Ponadto, wyraźnie podkreśla się, że wypalenie zawodowe odnosi się do zjawisk w kontekście zawodowym i nie należy stosować go do doświadczeń związanych z innymi dziedzinami życia.

Źródło: World Health Organization

Jakie czynniki mają wpływ na wypalenie zawodowe? 

Czynnikami, które sprzyjają wypaleniu zawodowemu są m.in.:

• nadmierny zakres obowiązków,
• przeciążenie,
• ciężar ważnych decyzji w zbyt krótkim czasie,
• naciski środowiskowe,
• obciążenie biurokracją ograniczające wolność w pracy i zmuszające do poświęcania czasu i wysiłku na sprawy drugorzędne,
• duże obciążenie emocjonalne,
• sprzeczne wymagania.

Według badania przeprowadzonego w 2017 r. przez Kronos Incorporated i Future Workplace na wypalenie zawodowe mają wpływ:

• nieadekwatne wynagrodzenie (41 proc.),
• przeciążenie pracą (32 proc.) i nadgodziny (32 proc.),
• nieefektywne zarządzanie w firmie (30 proc.),
• brak związku między rolą pracownika a strategią firmy (29 proc.),
• niska kultura pracy (26 proc.).

Do wymienionych czynników nierzadko dochodzi też toksyczna atmosfera, brak szans na poprawę sytuacji/awans czy brak docenienia pracownika przez przełożonego/pracodawcę, brak wiary we własne możliwości i umiejętności.

Jeszcze do niedawna uważano, że na wypalenie zawodowe są narażeni pracownicy wybranych grup zawodowych m.in. : menedżerowie, nauczyciele, policjanci, pracownicy pomocy społecznej czy pracownicy służby zdrowia. Dziś to się zmienia i coraz więcej pracowników mierzy się z tym symptomem. Według badań Fundacji Slowlajf nawet 70 proc. organizacji działających na terenie Polski ma problem z wypaleniem zawodowym wśród swoich pracowników. Zjawisko to zyskało również na aktualności w kontekście pandemii COVID-19, gwałtownego upowszechnienia pracy zdalnej, a także pogorszenia bezpieczeństwa zawodowego pracowników.

Wypaleniem zawodowym bardziej zagrożeni są tzw. perfekcjoniści, bowiem takie osoby często nie czują się w pełni zadowolone z wykonanej przez siebie pracy i uznają, że zawsze coś mogą zrobić lepiej. Wysokie wymagania wobec siebie połączone z wysokim poziomem stresu i lękiem przed niedopełnieniem zobowiązań, wynikającym m.in. z niejasno postawionych celów czy sprzecznych, nierealnych i często zmienianych oczekiwań.

Przyczyną wypalenia zawodowego może być nie tylko wskazane powyżej przyczyny, ale także wyczerpująca, monotonna i nudna praca. Pracownik wtedy staje się niezadowolony z wykonywanego zajęcia, nie widzi sensu wykonywanej pracy.

Stres w pracy

W 2020 r. stresu w pracy – przynajmniej raz w tygodniu – w skali globalnej doświadczało aż 62 proc. pracowników (Raport People at Work: Workforce View 2021 – badanie przeprowadzone przez firmę ADP). W 2021 r. wskaźnik ten zwiększył się o 5 pkt. proc. i wynosił 67 proc.

Co więcej, Polacy w porównaniu z innymi narodowościami (badanie prowadzone wśród blisko 33 tys. pracowników z 17 krajów na całym świecie) wciąż pozostają jednym z najbardziej zestresowanych narodów w Europie. Blisko co piąty ankietowany Polak (22,15 proc.) twierdzi, że codziennie w pracy doświadcza stresu, a 20 proc. twierdzi, że odczuwa go 1-3 razy w tygodniu. Bardziej od naszych rodaków stresują się tylko Niemcy, gdzie 25,14 proc. ankietowanych przyznaje, że stresuje się każdego dnia. Badanie wskazuje również, że codziennego stresu w pracy częściej doświadczają Polki (24,45 proc.) niż Polacy (19,92 proc.).

Źródło: https://medicalpress.pl/publicystyka/co-pity-polak-codziennie-stresuje-si-w-pracy_ZDvEMNevQ5/

Chwilowe załamanie czy już wypalenie?

Nie każdy kryzys zawodowy musi oznaczać wypalenie. Często wypoczynek wystarcza, żeby dojść do siebie, ale gdy po niedługim czasie po powrocie z urlopu pracownik znów wraca do sytuacji, gdy praca nie daje mu satysfakcji, a wręcz przeciwnie generuje ciągły stres i powoduje problemy z koncentracją i zaangażowaniem się w obowiązki zawodowe, to może być sygnał, że zaczyna wypalać się zawodowo. Im więcej objawów wypalenia takich jak rozdrażnienie czy izolowanie się lub konflikty w środowisku pracy i rodzinnym, tym większe prawdopodobieństwo, że niezbędna będzie pomoc specjalisty, a jedynym możliwym rozwiązaniem może okazać się zmiana pracy.

Objawy wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego możemy podzielić na trzy grupy:

• fizyczne: zmęczenie, zaburzenia snu, zaburzenia apetytu, spadek aktywności seksualnej, nadużywanie używek, zaniedbywanie aktywności fizycznej bóle somatyczne, obniżona odporność, płaczliwość;
• behawioralne: obniżony nastrój, znużenie, niezadowolenie z pracy, uraz wobec ludzi, poczucie osamotnienia, brak celów życiowych i zawodowych, obwinianie się, niska samoocena, bezsilność, negatywne myśli, nawet te samobójcze;
• emocjonalne: agresywność, brak zainteresowania relacjami interpersonalnymi, niechęć do pracy, kompulsywne podejmowanie decyzji, negatywne nastawienie do pracowników, trudności w wyrażaniu opinii, częste spoglądanie na zegarek w pracy, korzystanie z L4, brak organizacji pracy.

Źródło: https://worksmile.com/blog/l4-na-stres-i-wypalenie-zawodowe-w-2022-r/

Co robić w sytuacji zagrożenia?

Działania, których podjęcie może pomóc pracownikowi w sytuacji zagrożenia wypaleniem zawodowym to m.in.:

• zmiana w zakresie obowiązków,
• ustalenie priorytetów, granic i realnych celów,
• poprawa organizacji pracy – zarządzanie czasem,
• zwiększenie asertywności,
• wzrost świadomość swoich zasobów i ograniczeń,
• wsparcie społeczne, wsparcie w środowisku pracy,
• bardziej efektywne strategie radzenia sobie nastawione na rozwiązanie problemu,
• zwiększenie równowagi między życiem zawodowym i osobistym,
• higiena psychiczna, aktywność fizyczna, stosowanie technik relaksacyjnych,
• szkolenia, psychoterapia.

Rola pracodawcy

W zapobieganiu wypaleniu zawodowemu ważna jest współpraca i zaangażowanie obu stron: pracownika i pracodawcy. Pracodawca powinien mieć na uwadze dobro podwładnego. Uważna obserwacja i szukanie korzystnych rozwiązań pozwoli utrzymać zaangażowanego, wkładającego w pracę dużo wysiłku i uwagi pracownika. Pracodawca powinien pomóc eliminować negatywne czynniki, motywować, wspierać i słuchać oraz zachęcać do komunikowania swoich potrzeb i problemów. Ludzie chcą pracować w miejscach, które są przyjemne, gdzie mogą realizować zawodowo swoje pasje i pomagać innym, a przy tym zarabiać. Rolą i interesem pracodawcy jest kreowanie przyjaznego środowiska pracy.

W tym kontekście ważne jest przydzielanie pracownikom obowiązków zgodnie z ich możliwościami, kompetencjami i doświadczeniem. Bardzo istotne jest również możliwość rozwoju i wyznaczanie celów i wyzwań, budowanie kultury organizacyjnej, która ceni pozytywne relacje i w otwarty sposób komunikuje się z pracownikiem.

Opracowanie: Wydział Pomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku